(35) Edebiyatta Ekspresyonizm

Ekspresyonizm, sanatçının kendi iç dünyasını gözlemlemek suretiyle elde ettiği gerçeği açığa çıkarması, dışa vurmasını esas alan bireyselci ve soyutlamacı bir akımdır. 19. yüzyıl başında Almanya'da doğmuştur. Kelime olarak kullanımı 1850'lere rastlar. 1. Dünya Savaşı yıllarında gelişmiştir.

Akım, natüralizme, empresyonizme, sanayi çağına, maddileşen hayata, savaşın sonuçlarına tepkilidir. Temelinde yeni insan, yeni dünya, yeni gerçek ve yeni sanat vardır. İnsan artık etrafına yabancıdır.

Ekspresyonist sanatçılar model olarak Hz. İsa, Darwin, Nietsche, Marks ve Freud'u benimsemişlerdir.

Ekpresyonizmde iç gerçek esas alınır. İç gerçek dış dünyada görünen gerçekten farklıdır. Çünkü dış dünyadan görünen özgün değildir. Bu yüzden empresyonistlerin gerçeği kendi iç dünyalarında şekillenmiş kurgusal bir gerçekliktir.

Empresyonistler iç gözlem ve dışavurumu önemserler. Sanata fayda işlevi yüklerler. Üslup ve dilleri çığlığa dayalıdır.

Neo-Ekspresyonizm

Neo-Ekspresyonizm veya Yeni-Dışavurumculuk resim ve heykel gibi sanat alanlarında 1970’lerin sonunda ortaya çıkmış ve 1980’lerin ortalarına kadar Batı Avrupa ve ABD’deki sanat piyasasında oldukça popüler olmuş bir sanat akımıdır. Neo-ekspresyonist çalışmalar, teknik ve tematik özellikleriyle ayırt edilmiştir. Malzemelerin kullanılışı dokunsal etkiye sahip veya hammaddelerden seçilmesi, duyguların belirgin bir şekilde ifade edilmesi öngörülmüştür.

Ekspresyonizmin Edebiyata Yansımaları

Luiz Heinrich Mann (1871-1950) Thomas Mann'ın kardeşi. Eserlerinde, 2. Wilhelm döneminin otoriter yapısını sert bir şekilde eleştirdi. "Alman değerlerine aykırı" olduğu için kitapları yakıldı.

• Bir Aile İçinde
• Tembeller Ülkesinde 
• İmparator
• Üç Dakikanın Romanı
• Kapı Önünde Yürüyüş
• Kavallar ve Hançerler
• Kral Dördüncü Henri'nin Gençliği
• Kral Dördüncü Henri'nin Sonu

Alfred Döblin (1878-1957):  Der Sturm dergisinin kurucularından. Dünya görüşü büyük ölçüde aldığı tıp tahsilinin etkisi altında kaldı. Bemerkungen zum Roman kitabından kitabını yazdığı 1917 yılından itibaren ekspresyonizmden uzaklaştı.

• Kara Perde Üç Sıçrayış
• Dağlar, Denizler ve Devler
• Berlin Alexanderplatz

James Joyce (1882-1941) Farklı anlatım özelliklerinden esinlenerek oluşturduğu bilinç akışı tekniğiyle 20. yüzyıl edebiyatını etkiledi. Aristoteles, Aquino'lu Tommaso ve Gustave Flaubert'in düşüncelerinden yola çıkarak bir estetik kuramı geliştirmeye çalıştı.

• Dubliners
• Sürgünler
• Ulyses
• Oda Musikisi
• Sürgünler
•  Finnegan'ın Uykusuzluğu

Franz Kafka (1883-1924)  Edebi açıdan en fazla Flaubert’dan etkilendi. Eserlerinde suç, özgürlük, yabancılaşma ve sorumluluk ayrıca otoriteye bireysel karşı koyma gibi temaları işledi. İnsanın gizli kalmış korkularını, burjuva yaşamının sahte aile ilişkilerini, bürokrasinin çıldırtan işleyişini gözler önüne serdi. Karamsar mizacı, eserlerindeki karakterleri çaresizlikle donattı.

• Dava
• Açlık Şampiyonu
• Şato
• Çin Seddi
• Değişim
• Ceza Sömürgesi

Ernst Weiss (1882-1940) Genellikle pseudo-biyografik romanlar yazdı. Eserlerinde ekspresyonizmin etkisi bütün egemense de, edebi yelpazesi oldukça geniştir.

• Kadırga
• Zincirlenmiş Hayvanlar
• İnsan İnsana Karşı 
• Nahar
• Görgü Tanığı
• Cezaevi Hakimi
• Aristokrat
• Kadın Avcısı

Hans Arp (1887-1966) Sanat hayatına 1904’te Paris’te yayınladığı şiirlerle başladı. 1920’de Max Ernst’le birlikte Köln-dada grubunu kurdu. Şiire, resme ve heykele her daim büyük bir tutkuyla bağlı olarak yaşadı.

• Boşlukta Lekeler
• Gam Telaşı
• Nefes
• Havanın Yurdu
• Yapraksız Günler

Eugene Gladstone O'Neill (1888-1953): Aktör James O'Neill'in oğlu. Tanık olduğu aile içi çatışmalar ve toplum dışı yaşamın kazandırdığı deneyimler yazdığı oyunlara esin kaynağı oldu. Yoğun insan tutkularını işledi.

• İmparator Jones
• Kıllı Goril
• Şairin Ruhu
• Anna Christie 
• Kara Ağaçlar Altında
• Sonu Gelmeyen Günler
• Araya giren Garip Oyun
• Yağ
• İp
• Altın
• Milyonlarca Mark
• Ay Herkese Gülümser

Çalışma Soruları

1. Ekspresyonizm nerede ortaya çıkmıştır?

2. Ekspresyonizm hangi akımlara tepkidir?

3. Ekspresyonistlerin hareket ettiği temel varsayım nedir?

4. Empresyonizm ile ekspresyonizm arasındaki temel farklılık nedir?

5. Ekspresyonistler empresyonistlere hangi eleştirileri getirmişlerdir?

6. Ekspresyonistlere göre sanatçının temel görevi nedir?

7. Ekspresyonist ressamların resimlere sembolik anlam vermelerindeki amaç nedir?

8. Ekspresyonistler renklerin ve geometrik formların sembolik anlamlarını hangi amaçla kullanmışlardır?

9. Ekspresyonist eserin kişisel ve bireysel olmasının nedeni nedir?

10. Ekspresyonistlerin "hızla çöken bir toplumda" seslerini duyurabilmek için kullandıkları teknikler nelerdir?

11. Ekspresyonist edebiyatın üslubunun en önemli özelliği nedir?

12. Ekspresyonizm şiir ve tiyatro türlerinde neden başarılı olamamıştır?

13. Ekspresyonist romanın özellikleri nelerdir?

14. Ekspresyonist sinemanın temel özellikleri nelerdir?

15. Ekspresyonist eserlerde soyutlamanın sık kullanılmasının sebebi olabilir?

16. 20. yüzyılın ilk ekspresyonist grubunun adı nedir?

17. 20. yüzyılın ilk manifestolu ekspresyonist grubunun adı nedir?

18. Fovist resimlerin en önemli özelliği nedir?

19. Der Blaue Reiter grubunu, Die Brücke grubundan ayıran nedir?

20. Ekspresyonizmle aynı zamanda Fransa'da hangi akım etkili olmaya başlamıştı?

Çalışma sorularının çözümleri için tıklayınız.