101 Soruda Çağdaş Türk Lehçeleri-Çözümler

1- Dilin temel birimleri nelerdir?

Dilin temel birimleri,

• ses
• yapı
• söz varlığı
• vurgu

şeklinde sıralanabilir.

(Yanıtınızda altı çizili bilgiler varsa, kendinize 1 puan veriniz. Çözümleri bir harita üzerinde tartışmanız yararlı olacaktır.)


2- Diller toplum dilbilimsel açıdan hangi türlere ayrılır?

Diller toplum dilbilimsel açıdan,

• ölçünlü
• bölgesel
• toplumsal
• işlevsel

türler biçiminde sınıflandırılabilir.


3- Diller oluşma biçimlerine göre kaça ayrılır?

Dilleri oluşma biçimlerine göre,

• doğal diller 
• yapay diller
• özel diller

gruplarına ayırmak mümkündür.

4- Bir konuşma dilinin yazı diline geçmesi için hangi aşamalardan geçmesi gerekir?

Bir konuşma dilinin yazı diline geçmesi için,

• seçilme
• standartlaşma
• yaygınlaşma
• kabul

aşamalarından geçmesi gerekir.


5- UNESCO'ya göre dünyada en çok konuşulan diller hangileridir?

UNESCO dünyada en çok konuşulan 10 dili şöyle sıralamıştır:

• Çince
• İngilizce
• İspanyolca
• Hintçe
• Türkçe
• Arapça
• Portekizce
• Rusça
• Japonca

6- Dilin kökenini açıklayan kuramlar nelerdir?

Dilin kökeni ile ilgili görüşler iki temel anlayış içinde değerlendirilir:

• Tek kökenlilik kuramı
• Çok kökenlilik kuramı

Tek kökenliliği savunanlara göre başlangıçta tek dil vardı. Daha sonra bu dilden ağızlar, lehçeler doğmaya başlamış ve farklılaşma ilerledikçe yeni diller haline gelmişlerdir. Çok kökenliliği savunanlara göre ise insanlar farklı coğrafyalarda farklı gruplar halinde yaşamaya başladığı için her grup ayrı bir dil oluşturmuştur. Dolayısıyla daha doğuş aşamasında diller farklıydı.


7- Dil akrabalıklarını belirleyen özellikler nelerdir?

Dil akrabalıklarını belirleyen özellikler,

• Dillerin yapı ve köken bakımından benzer olmaları,
• Dillerin temel birimleri bakımından benzer olmaları,
• Kelime ve ses denkliklerinin benzer olması,
• Temel kelimelerde akrabalık olmasıdır.

8- Nostratik teorisi ile Avrasyatik teori arasında ne fark vardır?

Dünya dillerini değerlendiren Nostratik teorisi,

• Hami-Sami 
• Kartvel 
• Hint-Avrupa 
• Ural-Altay 
• Dravid 

dil ailelerinin aynı kökten geldiğini savunurken Avrasyatik teorisi,

• Gilyak
• Çukçi
• Hint-Avrupa 
• Ural-Altay 
• Eskimo-Aleut

dil ailelerinin aynı kökten geldiğini savunur.


9- Bir dilin dünya dilleri arasındaki yerini ne belirler?

Bir dilin dünya diller arasındaki yerini, o dilin,

• dünya çapında yaygınlığı
• diplomasi dili
• uygarlık dili
• resmi dil
• ulusal dil
• yazı dili
• geçer bölge dili 

olması belirler.



10- Türkçe üzerinde en fazla etkide bulunan Sami dili hangisidir? Neden?

Türkçe üzerinde en fazla etkisi olan Sami Dili, İslamın sonucu olarak Arapça'dır. Daha çok kültür ve din alanında olan arap etkisi genellikle İran vasıtasıyla olmuştur. 


11- Dünyanın en büyük dil ailesi hangisidir?

Bugün için dünyanın bilinen en büyük dil ailesi Hint-Avrupa Dil Ailesidir. Hint-Avrupa Dil Ailesinin iki büyük kolu vardır:

• Avrupa Kolu
• Asya Kolu

12- Hint-Avrupa Dil Ailesinin Avrupa kolunun alt kolları nelerdir?

Hint-Avrupa Dil Ailesinin Avrupa kolunun,

• German Dilleri
• Latin Dilleri
• Slav Dilleri

olmak olmak üzere üç büyük kolu vardır.

13- Hint-Avrupa Dil Birliği ne zaman parçalanmıştır?

Hint-Avrupa Dil Birliği, Doğumdan Önce 3000 ila 2000'de parçalanmıştır. Julius Gyula Németh'in çalışmalarına dayanan Andràs Róna-Tas'a göre, Altayca konuşucuların Hint-Avrupaca konuşucularla İran kolu ayrılmadan önce temasa geçmiş olmaları ihtimal dışı görünmektedir.


14- Kuzeybatı İran dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

İran dilleri dört ana kola ayrılır:

• KUZEYBATI
• GÜNEYBATI
• GÜNEYDOĞU
• KUZEYDOĞU

Kuzeybatı İran dilleri şu alt gruplara ayrılır:

• TALIŞ: Azerbaycan, İran'da.
• BELUÇİ: Afganistan, Hindistan, İran, Pakistan, Türkmenistan, Arap ülkelerinde.
• GİLAKİ: İran'da.
• GALEŞ: İran'da.
• MAZDERANİ: Mazderan'da
• ÔRMURİ/BARAKİ: Afganistan, Pakistan'da. 
• PARAÇİ: Afganistan'da.
• ORTA İRAN AĞIZLARI: Orta İran'da.

15- Güneybatı İran dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

İran dilleri dört ana kola ayrılır:

• KUZEYBATI
• GÜNEYBATI
• GÜNEYDOĞU
• KUZEYDOĞU

Güneybatı İran dilleri şu alt gruplara ayrılır:

• FARİSÎ: İran'da.
• TACİK: Tacikistan, Özbekistan'da.
• DARÎ: Afganistan'da.
• TAT: Güney Kafkasya'da.
• LURÎ: İran'da.
• BAHTİYARÎ: İran'da.

16- Güneydoğu İran dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

İran dilleri dört ana kola ayrılır:

• KUZEYBATI
• GÜNEYBATI
• GÜNEYDOĞU
• KUZEYDOĞU

Güneydoğu İran dilleri şu alt gruplara ayrılır:

• PEŞTU: Afganistan, Pakistan'da. 
• PAMİR: Şuġnan-Ruşan, Yasgulâm, İşkaşim, Wahi dilleri (Tacikistan, Afganistan, Sinkiang eyaletinin Sarıgöl beldesinde).

17- Kuzeydoğu İran dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

İran dilleri dört ana kola ayrılır:

• KUZEYBATI
• GÜNEYBATI
• GÜNEYDOĞU
• KUZEYDOĞU

Kuzeydoğu İran dilleri şu alt gruplara ayrılır:

• OSETÇE: Kafkaslarda.
• YAGNOBİ: Tacikistan'da.

18- Tarih boyunca Türkçenin hangi Hint-Avrupa dilleriyle etkileşimi yoğun olmuştur?

Andràs Róna-Tas'a göre, Türkçe'ye giren ilk Hint-Avrupaca kelimeler Doğumdan Önce ilk bin yılda Eski İranca ve Eski Toharca'ya ait terimleri ve bu dillerin vasıtasıyla giren Hintçe terimlerdir. Tarih boyunca Türkçe'nin, Hint-Avrupa dillerinden,

1. Rusça
2. Ukrayince
3. Bulgarca
4. Sırpça
5. Arnavutça
6. Yunanca
7. Ermenice
8. Farsça
9. Talışça
10. Tatça

ile etkileşimi çok yoğun olmuştur. Günümüzde Türkçe, Hint-Avrupa dillerinden,

• İngilizce
• Farsça
• Ermenice
• Yunanca
• Arnavutça
• Doğu Slav dilleri
• Batı Slav dilleri

ile doğrudan ilişki içerisindedir.

19- Castrèn'e göre Ana Altaycadaki tekil kişi zamirleri nelerdir?

Mathias Aleksandr Castrèn, Ural-Altay Dillerinin tümüne Altay Dilleri adını vermiştir. Castrèn'e göre Ana Altayca'daki tekil kişi zamirleri şunlardır:

• bi(n)
• si(n)
• i(n)

Castrèn'e göre 1. ve 2. kişi zamirleri bütün Altay Dillerinde korunmasına karşın, 3. kişi zamiri sadece Mançu-Tunguzcada korunarak günümüze kadar ulaşmıştır.

• Türkçe:

ben
sen
o

• Moğolca:

bi (ben)
çi (sen)
ene (o)

• Mançu-Tunguzca:

bi (ben)
si (sen)
i (o)

Birinci ve ikinci kişi zamirlerinin sonundaki /n/ Türkçe'de korunmuştur. Ancak Moğolca ve Mançu-Tunguzca'da yalın halde görünmeyen /n/, zamir çekiminde tekrar ortaya çıkar. Moğolca,

minu (benim)

sindu (sana)

Türkçedeki o ise, ol gösterme sıfatının i(n) zamirinin yerine geçmesidir. Tümüyle kaybolmayan /n/, hal ekleri ve iyelik ekinde yeniden ortaya çıkmaktadır:

onu 

ona 

evinde

20- Ural Dil Birliğinin anayurdu neresidir?


Ural türeneği konusunda pek çok teori vardır. Ancak son çalışmalar onu ya Orta İdil bölgesine ya da Batı-kuzey-batı Sibirya'daki Aşağı Obi ile Ural Dağları arasındaki bölgeye yerleştirmektedir. Bu iki bölgenin ortasında kuzey Ural sırtları vardır. Ural Dil Birliğinin parçalanmasına neden olan olgu, Samoyedlerin ataları olan unsurların Doğumdan Önce 6. ila 4. binyıllarda bir tarihte ayrılmalarıdır. Bugün Samoyedce konuşanlar Sibirya boyunca dağılmışlardır. Bunlar,

• KUZEY SAMOYED: Nenec-Yurak, Enec, Ngasan/Tavgi
• GÜNEY SAMOYED: Selkup

olarak ikiye ayrılırlar. 


21- Fin-Ugor Dil Birliğinin parçalanmasına neden olan olgu nedir?

Fin-Ugor Dilbirliği döneminin başlamasına neden olan, Samoyedlerin atası olan unsurların Doğumdan Önce 6. ila 4. bin yıllarda bir tarihte ayrılmasıydı. Fin-Ugor Dil Birliği İdil-Çolpan-Belaya bölgesinde oluşmuş ve sürekli batıya doğru sürüklenmiştir. Ugorların eski anayurtta kalması ve Fin-Perm topluluklarının Baltık kıyılarına ilerlemesi sonucu Doğumdan Önce 2. ila 3. bin yıl arasında Fin-Ugor Dil Birliği dönemi sona ermiştir.


22- Ugor Dil Birliğinin parçalanmasına neden olan olgu nedir?

Ugor Dil Birliği dönemi, Doğumdan Önce 2. ila 3. bin yıllarında Fin-Perm topluluklarının Baltık kıyılarına ilerlemesi ve Ugorların buna rağmen eski anayurtta kalması sonucu Doğumdan Önce 2. ila 3. bin yılda başlamıştı. Doğumdan Önce 500 civarında Ugorların bir kolunun İran'a, bir kolunun Türk bozkırına sürüklenmesi sonucu Ugor Dil Birliği dönemi sona ermiştir. Bu dönem sonrasında Kuzey Ugorları doğuya kayarak, Ob Ugorlarını ortaya çıkardılar. Dolayısıyla,

• İran Ugorcası
• Türk Bozkırı Ugorcası
• Ob Ugorcası

dönemleri başlamıştır. Ob Ugorcası, günümüzdeki 

• Hantı/Ostsyak
• Mansi/Vogul

dillerinin atasıdır. 


23- Fin-Perm Dil Birliği ne zaman parçalanmıştır?

Doğumdan Önce 2000 ila 3000'de Fin-Perm topluluklarının Baltık kıyılarına ilerlemesi ve Ugorların buna rağmen eski anayurtta kalması sonucu başlayan Fin-Perm Dil Birliği dönemi Doğumdan önce 1500 civarında sona ermiştir. Bunun ürünü olarak,

• Perm Dil Birliği
• Fin-İdil Dil Birliği

dönemleri başlamıştır. 


24- Perm Dil Birliği ne zaman parçalanmıştır?

Doğumdan Önce 1500 civarında başlayan Perm Dil Birliği dönemi, Doğumdan Sonra 800'e kadar sürmüş günümüzün,

• KOMİ-ZYRYAN: Komi Cumhuriyetinde.
• KOMİ-PERMYAK: Perm Bölgesinde.
• UDMURT-VOTYAK: Udmurtya, Mari, Başkurdistan, Tataristan'da.

dillerinin atası olmuştur. 


25- Fin-İdil Dil Birliği ne zaman parçalanmıştır?

Doğumdan Önce 1500 civarında başlayan Fin-İdil Dil Birliği Doğumdan Önce ilk bin yılda 

• İdil Finleri
• Baltık Finleri

olmak üzere iki kola ayrılmıştır. 

26- Fin-Ugor dil grubu hangi alt gruplara ayrılır?

Ural-Altay Dil Ailesinin Ural kolunun Fin-Ugor grubu üç alt grupta ele alınır:

• UGOR: Mansi, HantI
• BALTIK-FİN: Fin, Eston, İcor, Kareli Vepps, Vod, Liv, Saam
• PERM: Komi-Zıryan, Komi-Permyaç, Udmurt, Çeremiş, Mordov

27- Mordva Dilinin ağızları nelerdir?

Mordovya, Ryazan Oblastı ve Tataristan'da konuşulan Mordva dilinin, 

• Erzya
• Mokşa

olmak üzere iki ağzı vardır.


28- Mari-Çeremis Dilinin ağızları nelerdir?

Eskiden Çeremis olarak bilinen Mari Dili, Mari El Cumhuriyeti, Tataristan ve Başkurdistan'da konuşulur. Mordvin Dili ile birlikte Fin Dillerinin Volga alt grubunu oluşturur. Mari Dilinin, 

• Ovalı Mari
• Dağlı Mari
• Doğu Mari

olmak üzere üç ağzı vardır. Bazı yazarlara göre Dağlı'nın içinde kabul edilen Doğu Mari ağzı oldukça fazla Türk etkisine maruz kalmıştır.


29- Ana Hun Dili Teorisi hangi tezi savunur?

Ana Hun Dili Teorisi, Türkçenin Ana Hun dilinden doğduğunu savunan görüştür. Buna göre Ana Hun dilinin lehçeleri şunlardır:

• BATI HUN LEHÇESİ (Çuvaşça)
• KUZEY HUN LEHÇESİ (Yakutça)
• DOĞU HUN LEHÇESİ (Türkçe)

30- Türk Dilinin kökeni ile ilgili en fazla kabul göre teori hangisidir?

Türk Dilinin kökeni ile ilgili en fazla kabul gören teori Altay Dilleri Teorisidir. Altay Dilleri Teorisinin kurucusu Gustaf Johan Ramstedt'tir. Söz konusu teoriye göre Altay Dilleri şunlardır:

• Türkçe
• Moğolca
• Tunguzca
• Mançuca
• Nanayca
• Japonca
• Korece 
• Aynuca

31- Altay terimi nereden gelmektedir?

Altay terimi etimolojik olarak Altaycada "altın dağ" anlamına gelen altañ kelimesinden gelir.

• altın (Orta Türkçe) >altan (y-grubu)

• >altan (Ana Türkçe)

• >altan (Moğolca)

• >altañ (Altayca)

• Altay (Orta Türkçe) >Altay (Eski Türkçe)

• >Altay (y-grubu)

• >Altañ (Ana Türkçe)

• >Altañ (Altayca)

32- Ramstedt'ten sonra Altay Dilleri Teorisini devam ettiren ve geliştiren bilim insanları kimlerdir?

Ramstedt'in kurduğu Altay Dilleri Teorisini devam ettiren ve geliştiren bilim insanlarının başında,

• Pentti Aalto
• Nicholas Poppe

gelir.



33- Arkeolojik bulgular dikkate alındığında Altay Anayurdu hangi bölgeye yerleştirilebilir?

Arkeolojik bulgular dikkate alındığında Göktürk Devletini oluşturan unsurların, dolayısıyla Altay Milletlerinin Baykal Gölünün doğusundan geldiği düşünülebilir.


34- Altay Anayurdunun Sibirya, Altaylar, Türkistan, Sincan bölgelerinden batıya çekilmesinin arkasında yatan amaç nedir?

Altayistlerin Altay Anayurdunu Tanrı Dağlarının doğusuna, İdil veya Urallara çekmelerindeki amaçları, çok erken Hint-Avrupa alıntılarını açıklamak istemeleridir.


35- R. A. Miller'a göre Korece ve Japonca Ön-Altaycadan ne zaman kopmuştur?

Roy Andrew Miller'a göre "Ön-Altayca", Batı Sibirya Bozkırlarından batıda Hazar Denizi ve doğuda Altaylara doğru genişleyen alanda 7 bin yıllık bir kökene sahiptir. Ona göre, batı grubu Türkçenin atasıdır. Doğu grubu konuşuculardan Moğol bozkırına gidenler Ön-Moğol dil grubunu, Sibirya ormanına gidenler Ön-Tunguz dil grubunu oluşturmuşlardır. Doğuya gidenler Mançu dilini oluştururken, daha doğuya gidenler Doğumdan Önce 4000 civarında Kore, Japon  ve Ryukyu dillerinin atalarını oluşturmuşlardır. Buna göre Korece ve Japonca Doğumdan Önce 2663'ten önce "Ön-Altayca"dan kopmuştur.


36- Menges'e göre Doğumdan Önce 1500'de Altayca konuşanların doğuya itilmesinin sebebi nedir?

Altay türeneğini diğer bilim insanlarına göre daha batıya, Tanrı Dağları ile İdil Irmağı veya Ural Dağları arasındaki bozkıra yerleştiren Karl Heinrich Menges'in Turkic Languages and Peoples (1968) çalışmasına göre, Altayca konuşan milletler Karadeniz-Hazar bölgesinin doğusunda Hint-Avrupa dilleri ile temas etmiş ve Doğumdan Önce 1500'deki Hint-Avrupalı yayılması sonucu doğuya doğru itilmişlerdir.

37- Castrèn'in Altay Dilleri Teorisine katkıları nelerdir?

Mathias Aleksandr Castrèn'in Altay Dilleri Teorisine yapmış olduğu başlıca katkılar şu şekilde sıralanabilir: 

1. Castrèn, Sibirya'ya yaptığı gezide Kızıl, Sagay, Beltir, Kaça, Koybal, Soyot ve Karagaslar hakkında bir takım bilgiler toplamıştır.
2. Karagas ve Koybal diyalektleri üzerine ilk gramer kitabını yayınlamıştır.
3. Altay Dillerinde Zamir Ekleri çalışması Altay Dilleri Teorisi bakımından son derece önemlidir. 

38- Poppe'nin Altayistik bilimine katkıları nelerdir?

Nicholas Poppe'nin Altayistik bilimine başlıca katkıları şu şekilde sıralanabilir:

1. Araştırma gezilerinde Moğolcaya ait diyalektoloji materyallerini derlemiştir.
2. Moğolcayı öğretmek için İngilizce, Almanca ve Rusça kitaplar yazmıştır.
3. Tunguz diyalektolojisi üzerine çalışmalar yapmıştır.
4. Türk Dillerini toplu olarak ele alan ilk kitap olan Filologiae Turcica Fundamenta'nın Yakutça bölümünü yazmıştır.
5. Tatarca ve Başkurtçanın el kitaplarını yazmıştır. 
6. Altay Dillerinin karşılaştırmalı ses bilimi üzerine 1960 ve 1965 yıllarında Vergleichende Grammatik der Altaischen Sprachen ve Introduction to Altaic Linguistics çalışmalarını yapmıştır.

39- R. A. Miller'a göre Ön-Batı Altayca hangi dillerin atasıdır?

Roy Andrew Miller'a göre Ön-Batı Altayca,

• Ön-Türkçe
• Ön-Bulgarca

dillerinin ortak atasıdır.


40- Doerfer'e göre Kuzey Mançu dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

Gerhard Doerfer çağdaş Mançu dillerini,

• KUZEY
• MERKEZ (ORTA)
• GÜNEY

olmak üzere üç büyük gruba ayırır. Bunlardan Kuzey Mançuca'nın alt grupları şunlardır:

• KUZEYDOĞU: Even (Sibirya), Oroçen (Çin).
• KUZEYBATI: Evenki veya Solon (Sibirya, Moğolistan, Mançurya sınırları)
• NEGİDAL: Güneydoğu Sibirya

41- Doerfer'e göre Merkez (Orta) Mançu dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

Gerhard Doerfer çağdaş Mançu dillerini, 

• KUZEY
• MERKEZ (ORTA)
• GÜNEY

olmak üzere üç büyük gruba ayırır. Ona göre Merkez (Orta) Mançu dilleri şu alt gruplara ayrılır:

• İÇ-DOĞU: Oroçi (Amur Irmağının güneyi), Udihe (Güneydoğu Sibirya)
• İÇ-BATI: Ulçi veya Nani (Aşağı Amur), Orok (Sakhali Adası)

42- Doerfer'e göre Merkez (Orta) Mançu dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

Gerhard Doerfer çağdaş Mançu dillerini, 

• KUZEY
• MERKEZ (ORTA)
• GÜNEY

olmak üzere üç büyük gruba ayırır. Ona göre Güney Mançu dilleri şu alt gruplara ayrılır:

• CÜRÇEN
• MANÇU
• SİBE/XİBO (Kuzeybatı Sinkiang'daki İli Vadisi)

43- Moğolcanın tarihi dönemleri nelerdir?

Moğolca'nın tarihi dönemleri şunlardır:

• Ana Altayca
• Ön-Moğolca
• Ana Moğolca
• Eski Moğolca
• Orta Moğolca (12. ve 13 yüzyıllar-16.yüzyıl)
• Yeni Moğolca (16. yüzyıl-Günümüz)

44- Batı Moğolcası hangi alt gruplardan oluşur?

Çağdaş Moğolca,

• BATI MOĞOLCASI
• DOĞU MOĞOLCASI

olmak üzere ikiye ayrılır. Batı Moğolcasının alt grupları:

• OYRATÇA: Güney (iç) ve Kuzey (dış) Moğolistan'da.
• KALMUKÇA: Kalmukistan'da.
• AFGANİSTAN MOĞOLCASI: Afganistan'da.

45- Doğu Moğolcası hangi alt gruplara ayrılır?

Çağdaş Moğolca,

• BATI MOĞOLCASI
• DOĞU MOĞOLCASI

olmak üzere ikiye ayrılır. Doğu Moğolcasının alt grupları şunlardır:

• DAGUR: Mançurya'da.
• MONGUR: Kansu'da.
• SANTA/TUNG-HSİAN (DONGXİAN)
• PAO'AN
• SARI UYGURLARIN KONUŞTUĞU MOĞOLCA
• GÜNEY (İÇ) MOĞOLİSTAN MOĞOLCASI: Çin egemenliğindeki Moğolistan'da
• MOĞOLİSTAN MOĞOLCASI: Xalxa, Ordos, Dari-ganga, Çaxar, Urat, Xarçin-Tumut, Xorçin, Ujumçin'de.
• BURYAT: Buryatistan'da

46- Konuşulduğu coğrafyanın büyüklüğü bakımından dünyanın en büyük dili hangisidir?

Dünya dilleri arasında konuşulduğu coğrafyanın büyüklüğü bakımından birinci dil Türkçedir.
Ayrıca Sümerce tabletlerdeki Türkçe kelimeler dikkate alınırsa, yaşayan dünya dilleri arasında en eski yazılı metne sahip dilinde de Türkçe olduğu ortaya çıkacaktır.

47- Türk Dünyası hangi paralel ve meridyenler arasında yer almaktadır?

Türk Dünyası coğrafyası, 33-65 kuzey paralelleri ile 20-90 doğu meridyenleri arasında yer alır.


48- Günümüzde Türk Dünyasının en büyük sorunu nedir?

Türk Dünyasında 19. yüzyıla kadar üç temel yazı dili vardı. Ancak Çarlık Rusyası ve Sovyetler Birliğinin takip ettiği, teorisyenliğini Ortodoks Misyoner Nikolay İvanoviç İlminskiy'in yaptığı "böl, parçala, yönet" siyasetinden dolayı Türkistan'ın Rusya işgali altında bulunan kısmında Türk yazı dili sayısı 20'yi aşmıştır. Sovyetler Birliği Döneminde Moskova, Türk Boyları arasında mikro milliyetçiliği kışkırtmış ve boyların yerel ağızlarını yazı dili durumuna getirmiştir. Bugün Türk Dünyasının önündeki en büyük sorun yazı dilindeki parçalanmadır.

49- Türkçe hangi bölgede lingua franka olarak geçmektedir?

Türkçe Avrasya coğrafyasında lingua franka (geçer bölge dili) olarak geçmektedir.


50- Osman Nedim Tuna'ya göre Türkçe kaç yaşındadır?

Osman Nedim Tuna, Sümer ve Türk Dillerinin Tarihi İlgisi ile Türk Dilinin Yaşı Meselesi kitabında "Türk Dilinin arkeoloji ve glotokronoloji araştırmalarından hareketle ileri sürdüğüm yaşı 8500'dür" der.



51- Günümüz Türkçesinin kaç tane yazı dili kullanılmaktadır?

Günümüz Türkçesinin Yakutça ve Çuvaşça dahil olmak üzere 20 civarında yazı dili kullanılmaktadır.


52- İlminskiy'in Türk şive ve ağızlarının yazı dili durumuna getirme planının arkasında yatan amaç nedir?

Nikolayİvanoviç İlminskiy'in Türk şive ve ağızlarını yazı dili durumuna getirme planının arkasında yatan amaç Türkistan'da açılan Rus okulları sayesinde Türk çocuklarını Ruslaştırmak ve Hristiyanlaştırmaktır.


53- Günümüzde Türk Dünyasında Latin harflerini kullanan ülkeler hangileridir?

Günümüzde Türk Dünyasında Latin harflerini kullanan ülkeler:

• Türkiye
• Azerbaycan
• Türkmenistan 
• Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
• Özbekistan

54- Türk Dilinin bilinen en eski yazılı belgeleri hangi döneme aittir?

Türk yazı dilinin bilinen en eski yazılı belgeleri Göktürkler dönemine aittir.

55- Tarih boyunca Kafkaslarda lingua franka işlevini hangi dil yerine getirmiştir?

Kafkaslarda lingua franka (geçer bölge dili) işlevini Türkçe'nin 

• Azerbaycan, 
• Kumuk 
• ve Nogay 

şiveleri yerine getirmiştir. 

56- Kafkaslardaki Türkleşmenin kesilmesine neden olan olay nedir?

Kafkasların Türkleşmesi 1917 İhtilali ile kesilmiştir. 

57- Ahmet Bican Ercilasun'a göre Türkçeden ilk ayrılan lehçe hangisidir?

Ahmet Bican Ercilasun'a göre Türkçeden ilk ayrılan lehçe Çuvaşçadır.

58- Ahmet Caferoğlu Türk Dilini hangi dönemlere ayırmıştır?

Ahmet Caferoğlu Türk Dilini,

• ESKİ TÜRKÇE: 6.-9. yüzyıllar
• ORTA TÜRKÇE: 9.-15. yüzyıllar
• YENİ TÜRKÇE: 16. yüzyıl-Günümüz
• MODERN TÜRKÇE: Günümüz

dönemlerine ayırmıştır.

59- Doğan Aksan'ın Orhun Türkçesinin gelişmişliğini kanıtlamak için ortaya koyduğu görüşler nelerdir?

Doğan Aksan, Yenisey ve Orhun Yazıtlarına dayanarak Türk Dilinin oldukça eskiye dayanan gelişmiş bir yazı dili olduğu sonucuna ulaşmıştır. Aksan'a göre Orhun Türkçesi,

• Düz yazı içinde uyumlu ve ölçülü anlatıma sahiptir,
• Etkileyici söylemler oluşturan değişik yinelemelere yer vermektedir,
• Karşıt kavramlara yer vermektedir,
• Anlatımda söz sanatlarına yer vermektedir.

60- Bugünkü Çuvaşçanın 13. ve 14. yüzyıllardaki temsilcisi hangi lehçedir?

Bugünkü Çuvaş Lehçesi, 19. yüzyıldan itibaren Çuvaşça adıyla anılmaya başlamıştır. Çuvaşçanın 6. ve 7. yüzyıllardaki atası Tuna Bulgarcası, 13. ve 14. yüzyıllardaki temsilcisi İdil Bulgarcasıdır.

61- Orta Türkçe döneminde Türkçenin farklı yazı dillerine bölünmesinin nedenleri nelerdir?

Orta Türkçe döneminde Türkçenin farklı yazı dillerine bölünmesinin nedenleri,

• Türklerin parçalanarak kitleler halinde göç etmeleri,
• Yeni kültür merkezlerinin meydana gelmesi,
• İslamiyetin Türkler arasında yayılması ile birçok yeni kavramın toplum hayatında yer alması,
• Türkçenin kendi iç yapısında meydana gelen değişmelerdir.

62- Türk Lehçeleri üzerine yazılmış en eski eser hangisidir?

Türk Lehçeleri üzerine yazılan ilk eser, Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lügat'it-Türk'üdür.

63- Kaşgarlı Mahmut'a göre Türk lehçeleri hangi ana kollara ayrılmaktadır?

Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lügat'it-Türk'te Türk Dilini,

• Doğu Grubu
• Batı Grubu

olmak üzere iki kola ayırmıştır. Doğu koluna Hakaniye adını veren Kaşgarlı, bununla Kaşgar ile Balasagun civarındaki yazı dilini kastetmektedir. Ayrıca Karluk, Çiğil Yağma, Argu, Tohsı ve Uygur ağızlarını da Doğu grubuna dahil etmektedir. Kaşgarlı'ya göre Batı Grubu ise, bütün Oğuz grubu lehçeleri ile Kırgız, Kıpçak, Peçenek ve Bulgar dillerinden oluşur.

64- Reşit Rahmeti Arat'a göre Türk Dilindeki ses ve şekil bakımından en büyük inkişaf (gelişme) hangi dönemde olmuştur?

Reşit Rahmeti Arat'a göre "12.-13. yüzyıllarda Türk Dilinin tarihi gelişmesi bir dönüm noktasında bulunuyordu. Türk Dili bünyesinde müşahade edilebilen ses ve şekil bakımından en büyük inkişaf (gelişme) bu yüzyıllara rastlamaktadır. Birçok sesin değişmesi, isim ve fiil tasriflerinin (çekim) yeni istikametle alması, kök ve eklerdeki asli vokallerin umumi ahenge uymaya başlamaları daha ziyade bu devirde başlamış bulunuyordu... Farklı yazı dillerinin ilk esasları bu dönemde ortaya çıkmıştır.

65- Oğuz Şivesi ilk olarak hangi dönemde yazılı eserler vermeye başlamıştır?

Oğuz Şivesi 11. yüzyılda henüz yazı dili haline gelmemişse de, Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lügat'it-Türk adlı eserinde şivenin bazı temel özellikleri ve eğilimleri açıkça belirtilmişti. Oğuz Şivesinin Anadolu ve civarındaki sahalarda eser vermeye başladığı 13. yüzyılda bu şiveye dayalı bir yazı dilinden söz edilebilir.

66- Róna-Tas Eski Bulgarca döneminin birinci safhasını hangi alt devirlere ayırmaktadır?

Andràs Róna-Tas Eski Bulgarca döneminin birinci safhasını,

• Erken Eski Bulgarca: 4. yüzyıl ortaları-670
• Geç Eski Bulgarca: 670-9. yüzyıl

olmak üzere iki alt devirde ele alır. Eski Bulgarcanın 2. safhası 9. yüzyılda başlayıp 13. yüzyıldaki Cengiz Han istilasına kadar sürecektir. 

67- Róna-Tas'a göre Geç Eski Bulgarca  Dönemi hangi olayla başlamaktadır?

Andràs Róna-Tas, İdil Bulgarcası dönemini Orta Bulgarca Dönemi olarak adlandırmıştır. Ona göre Orta Bulgarca dönemi,

• Erken Orta Bulgarca: 13. yüzyıl-1440
• Geç Orta Bulgarca: 1440-1552

alt devirlerine ayrılır. Cengiz Han istilası ile başlayan Erken  Orta Bulgarca Dönemi Kıpçak etkisinin büyüdüğü dönemdir. 1440 yılında Kazan Hanlığının kurulmasıyla Erken Orta Bulgarca Dönemi bitip Geç Orta Bulgarca Dönemi başlamıştır.

68- Róna-Tas, Çuvaş lehçesini nasıl dönemlendirmiştir?

Andràs Róna-Tas Çuvaş lehçesini Yeni Bulgarca olarak adlandırmıştır:

• Erken Yeni Bulgarca: 1552-1730
• Geç Yeni Bulgarca: 1730-19. yüzyıl sonu

69- Azerbaycan Türkçesinin bir yazı dili olarak ortaya çıkmasına neden olan faktörler nelerdir?

Azerbaycan Türkçesinin bir yazı dili olarak ortaya çıkmasına etki eden başlıca faktörler,

1. ağız farklılıkları
2. coğrafi faktörler
3. siyasi faktörler

olarak sıralanabilir.

70- Kaşgarlı'dan sonra Türk lehçelerinin tasnifinden topluca bahseden ilk bilim insanı kimdir?

Kaşgarlı'dan sonra Türk lehçelerinin tasnifinden topluca bahseden ilk isim, 1848'de Rus doğu bilimci İlya Nikolayeviç Berezin olmuştur.

71- Reşit Rahmeti Arat'ın Türk lehçeleri tasnifinde Eski Yakutça hangi ses ile temsil ettirilmiştir?

Reşit Rahmeti Arat'ın Türk lehçeleri tasnifinde Eski Yakutça "s" sesi ile temsil ettirilmiştir.

72- Çuvaşça ve Yakutça hangi yüzyıllarda yazı dili haline gelmiştir?

Çuvaşça ve Yakutça lehçeleri, yüzyıllar boyunca konuşma dili olarak yaşamış ancak 19.-20. yüzyıllarda yazı dili haline gelmiştir.

73- Türk Dillerini toplu olarak ele alan ilk kitap hangisidir?

Türk Dillerini toplu olarak ele alan ilk kitap Filologiae Turcica Fundamenta'dır.

74- Türk lehçebiliminin kurucusu kimdir?

Türk lehçebilimin (diyalektoloji) kurucusu Friedrich Wilhelm Radloff''tur.

75- Rus Türkologlar hangi olaydan sonra Türk Dilinin kollarına diyalekt yerine dil demeye başlamışlardır?

Türk Dilinin kolları için daha önce diyalekt anlamına gelen наречие (okunuşu: nareçie) terimini kullanan Rus Türkologlar 1917 İhtilalinden sonra dil anlamına gelen язык (okunuşu: yazık) terimini kullanmaya başlamışlardır.

76- Türk lehçelerini birbirinden ayırmayı güçleştiren sebepler nelerdir?

Türk boyları ve lehçeleri arasındaki karışma ve geçişmeler dolayısıyla Türk lehçelerini birbirinden ayırmak oldukça zordur.

77- Kırgız ağzının Kıpçak doğasını vurgulayan bilim insanları kimlerdir?

Kırgız ağzının Kıpçak doğasını vurgulayan bilim insanları:

• Layoş Ligeti
• Zsuzsa Kakuk

78- Radloff'a göre Doğu Lehçesinin şiveleri hangileridir?

Wilhelm Radloff Türkçenin şivelerini,

• Doğu
• Batı
• Orta Asya
• Güney

şeklinde gruplandırmıştır. Wilhelm Radloff'a göre Türkçenin Doğu Lehçesinin şiveleri,

• Asıl Altay
• Baraba
• Kuzey Altay
• Abakan
• Çolım (Küerik)
• Soyon
• Karagas
• Uygur

şiveleridir. 

79- Radloff'a göre Batı lehçesinin şiveleri hangileridir?

Wilhelm Radloff Türkçenin şivelerini,

• Doğu
• Batı
• Orta Asya
• Güney

şeklinde gruplandırmıştır. Ona göre Batı Lehçesinin şiveleri,

• Kırgız
• İrtiş
• Başkırt
• Volga

şiveleridir. 

80- Radloff'a göre Kırgız şiveleri hangi alt gruplara ayrılır?

Wilhelm Radloff Batı Şivelerini,

• Kırgız
• İrtiş
• Başkırt
• Volga

gruplarına ayırmıştır. Buna göre Kırgız şiveleri,

• Kara Kırgız
• Kazak Kırgız
• Karakalpak

alt gruplarına ayrılır.  

81- Radloff'a göre Volga şiveleri hangi alt gruplara ayrılır?

Wilhelm Radloff Batı Şivelerini,

• Kırgız
• İrtiş
• Başkırt
• Volga

gruplarına ayırmıştır. Buna göre Volga şiveleri,

• Mişar
• Kama 
• Simbir
• Kazan
• Belebey
• Kasım

şiveleridir.

82- Radloff'a göre Orta Asya lehçesinin şiveleri hangileridir?

Wilhelm Radloff Türkçenin şivelerini,

• Doğu
• Batı
• Orta Asya
• Güney

şeklinde gruplandırmıştır. Buna göre Orta Asya şivelerinin alt grupları,

• Tarancı
• Hami
• Aksu
• Kaşgar
• Çağatay

şiveleridir.

83- Radlloff'a göre Çağatay şiveleri hangileridir?

Wilhelm Radloff Orta Asya şivelerini,

• Tarancı
• Hami
• Aksu
• Kaşgar
• Çağatay

alt gruplarına ayırmıştır. Buna göre Çağatay şiveleri,

• Kuzey Sart
• Kokand
• Zerefpan Ovası
• Buhara
• Hive

şiveleridir. 

84- Radloff'a göre Güney lehçesinin şiveleri hangileridir?

Wilhelm Radloff Türkçenin şivelerini,

• Doğu
• Batı
• Orta Asya
• Güney

şeklinde gruplandırmıştır. Ona göre Güney Lehçesinin şiveleri,

• Türkmen
• Azerbaycan
• Kafkasya
• Anadolu
• Kırım
• Osmanlı

şiveleridir. 

85- Samoyloviç'e göre Türk Dili hangi lehçelere ayrılır?

Alexandr Samoyloviç'e göre Türk Dili, 

• r-grubu
• d-grubu
• tav grubu
• tağlık grubu
• ol- grubu 

lehçelerine ayrılır. 

86- Ramstedt'e göre Türk dili hangi lehçelere ayrılır?

Gustaf John Ramstedt'e göre Türk Dilinin lehçeleri:

• Çuvaş Dili 
• Yakut Dili
• Kuzey Grubu
• Doğu Grubu
• Güney Grubu

87- Reşit Rahmeti Arat'a göre Türkçenin lehçeleri nelerdir?

Reşit Rahmeti Arat "Türk Şivelerinin Tasnifi" makalesinde Türkçenin lehçelerini,

• Yakutça
• Türkçe
• Çuvaşça

biçiminde sıralamıştır.

88- Reşit Rahmeti Arat'a göre azaq grubunda Türkçenin hangi diyalektleri yer almaktadır?

Reşit Rahmeti Arat'a göre azaq grubunda,

• Hakas 
• Orta Çulım
• Mrass
• Taştıp
• Matur
• Yukarı Tom
• Sarı Uygur

şiveleri yer alır.

89- Reşit Rahmeti Arat'a göre tawlı grubunda Türkçenin hangi diyalektleri yer almaktadır?

Reşit Rahmeti Arat'a göre tawlı grubunda Türkçenin,

• Tatar
• Başkurt
• Kazak
• Karakalpak
• Nogay
• Kumuk 
• Karaçay-Malkar
• Baraba Tatarcası
• Kırım Tatarcası 

şiveleri yer alır.

90- Reşit Rahmeti Arat'a göre dağlı grubunda Türkçenin hangi diyalektleri yer almaktadır?

Reşit Rahmeti Arat'a göre dağlı grubunda Türkçenin,

• Türkmen
• Horasani
• Harezm-Özbekçesi
• Kaşgay
• Aynalu
• Kerkük
• Erbil
• Gagavuz
• Türkiye

şiveleri yer alır.

91- Baskakov Türk Dillerini hangi iki kola ayırmaktadır?

Nikolay Aleksandroviç Baskakov Türk Dillerini,

• Batı Hun
• Doğu Hun

olmak üzere iki ana kola ayırır.

92- Doerfer'a göre Türk Dilleri hangileridir?

Gerhard Doerfer Türk Dillerinin,

• Çuvaşça
• Halaçça
• Sahaca
• Güney Sibirce
• Kıpçakça
• Uygurca
• Oğuzca

dillerinden ibaret olduğunu, başka her şeyin bu dillerin lehçe, şive ve ağızları olduğunu ileri sürer.

93- Doerfer'e göre Oğuzca'nın alt grupları nelerdir?

Oğuzca'yı toplam 10 alt gruba ayıran Gerhard Doerfer, Batı Oğuzcasını 7 alt gruba ayırır:

1. Batı Rumeli (Batı Balkanlar'da)
2. Doğu Rumeli (Doğu Balkanlar, İstanbul, Batı Anadolu, Kırım Osmanlıcası, Gagauz Yeri)
3. İç-batı Anadolu
4. Doğu Anadolu
5. Azerbaycan

Doğu Oğuzcasını ise 3 alt gruba ayırır:

1. Horasan Oğuzcası
2. Özbek Oğuzcası
3. Türkmence

94- Talat Tekin'e göre Türkçe'nin lehçeleri nelerdir?

Talat Tekin'e göre Türkçe'nin "uzak lehçeleri" şunlardır:

• Çuvaşça
• Yakutça
• Halaçça
• Türkçe

95- Talat Tekin'e göre tawlı grubunda hangi şiveler yer almaktadır?

Talat Tekin'e göre tawlı grubunda,

• Tatar Şivesi
• Başkurt Şivesi
• Kazak Şivesi
• Karakalpak Ağzı
• Nogay Şivesi
• Karaimcenin Galiç Ağzı
• Baraba Tatar Ağzı
• Karaçay-Malkar Şivesi
• Kuzey Kırım Tatar Ağzı
• Özbek-Kıpçak Ağzı
• Karaimcenin Trakay Ağzı
• Güney Kırım Tatar Ağzı
• Kumuk Ağzı

yer alır. 

96- Türk Lehçeleri yönlere göre hangi gruplara ayrılır?

Türk Lehçeleri yönlere göre şu gruplara ayrılır:

• MERKEZ (ORTA) GRUBU: Hive ve çevresinde.
• GÜNEYBATI GRUBU: Anadolu, Güney Kafkasya, Azerbaycan, Türkmenistan, Güney Kırımda.
• GÜNEYDOĞU GRUBU: Doğu ve Batı Türkistan'da bazı şiveler.
• KUZEYDOĞU GRUBU: Altaylar'da.
• KUZEYBATI GRUBU: İdil Havzası, Sibirya, Kuzey Kafkasya, Kuzey Kırım, Batı Türkistan, Altaylar'da.

97- Çağdaş Türkçenin uzak lehçeleri hangileridir?

Çağdaş Türkçenin üç uzak lehçesi vardır:

• t-grubu
• y-grubu
• r-grubu

98- y-grubu lehçesinin şiveleri nelerdir?

Türkçenin y-grubu lehçesinin şiveleri (yakın lehçeleri) şunlardır:

• KIPÇAK ŞİVESİ: Kırgız, Kazak, Tatar, Başkurt, Nogay, Kumuk, Karaçay-Malkar, Karaim
• UYGUR ŞİVESİ: Özbek, Uygur
• OĞUZ ŞİVESİ: Türkiye, Azerbaycan, Türkmen, Gagavuz

99- Halaç Türkçesi hangi lehçenin bir şivesi olarak kabul edilmektedir? Neden?

Halaç Türkçesi, Azerbaycan ağzına yakın bulunduğu için Oğuz yakın lehçesinin bir ağzı olarak kabul edilir. Gerhard Doerfer, Halaç şivesinin Oğuz lehçesine ait olmadığını ileri sürdüyse de bu fikir evrensel kabul görmemiştir.

100- Oğuz/Batı Grubu şiveleri hangileridir?

y-grubunun Oğuz/Batı Alt-Grubu şiveleri,

• Türkiye
• Azerbaycan
• Türkmen
• Gagavuz

şiveleridir.

101- Oğuz şivesinden doğan çağdaş yazı dilleri hangileridir?

Oğuz şivesinin doğurduğu dört çağdaş yazı dili vardır:

• Türkiye Türkçesi
• Azerbaycan Türkçesi
• Türkmen Türkçesi
• Gagavuz Türkçesi

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR

101 Soruda Altay Dilleri Teorisi I

101 Soruda Altay Dilleri Teorisi II

100 Soruda Osmanlı'da Yenileşme Hareketleri