(51) 101 Soruda Altay Dilleri Teorisi

Ön Bilgiler
Yalınlayan Diller

• Çince
• Tibetçe
• Vietnamca
• Baskça

Gövde Bükümlü Diller

• İngilizce 
• Almanca
• Fransızca

Kaynaştıran Diller

• Gürcüce 
• Eskimoca

Asya ve Avrupa'nın Kuzey ve Doğu Kısımları
Philip Johan Tabbert von Strahlenberg'in 1730 yılında Stockholm'de yayınladığı eserdir. Orijinal adı Das Nord Und Östliche Theil von Europa und Asia'dır. Strahlenberg Asya ve Avrupa'nın Kuzey ve Doğu Kısımları'nda, Rusya tarihi ve kültürü hakkında verdiği bilgilerin yanı sıra özellikle söz konusu coğrafyada yerleşmiş halklar ve onların dillerini ele almıştır. Eser, Ural Altay Dil Ailesi üzerine yapılan ilk çalışmadır. Dolayısıyla Türk, Moğol, Tunguz dillerinin birbirleriyle ilişkili olduğu düşüncesi ilk defa dile getirilmektedir. Bu kitabı Türkoloji açısından önemli kılan ise Yenisey yazıtları hakkında ilk bilgileri veren, yazıtları bilim dünyasının dikkatine sunan ilk eser olmasıdır. Kitabın 13. bölümünde Türk mezar taşları ve Yenisey yazıtlarından söz edilmekte bunların çizim ve gravürlerine yer verilmektedir. Strahlenberg eserde Yakutça ve Çuvaşça'dan Türk dilleri diye bahsetmektedir. Oysa Türkolojinin kurucularından biri olarak kabul edilen Wilhelm Radloff bile 1893-1911 yılları arasında yayınlayacağı dört ciltlik Türk Lehçeleri Sözlüğü Denemesi adlı eserinde ne Yakut Türkçesine ne de Çuvaş Türkçesine yer verecekti. Bu durum Strahlenberg'in ne derece kuvvetli bir gözlemci olduğunun en büyük kanıtıdır.

Ural Dil Ailesi

• 39 dil
• 50 milyon konuşucu

Samoyed Dilleri 

• Kuzey Samoyedce
• Güney Samoyedce

Ugor Dilleri

• Hantıca
• Mansice

Fin Dilleri
Fince
Mordvince
Votikçe
Lapça
Zürgence
Volgaca
Udmurtça
Livonca
Estonca
Çeremişçe
Mokşaca
Samice

Altay Dilleri Teorisi
Ural-Altay Dil Ailesinin Altay dil grubunu oluşturan Türk, Moğol, Tunguz-Mançu, Kore ve Japon dillerinin akraba olduğunu kabul eden, bu dillerin ortak bir kaynaktan geldiğini ortaya koymaya çalışan teoriye Altay Dilleri Teorisi denir. Altay Dilleri Teorisinin başlangıcı 1830'lu yıllara kadar gitmektedir. Söz konusu dilleri konuşan milletlerin tarih, dil, edebiyat, folklor; yani kültür malzemelerini karşılaştırmalı olarak araştıran bilim koluna Altayistik, bu konular üzerine araştırma yapan bilim insanına ise Altayist denir. İlk Altayistler Gustaf John Ramstedt, Pentti Aalta ve Nicholas Poppe'dir. Başlıca Türk Altayistler Ahmet Temir, Talat Tekin, Osman Nedim Tuna, Tuncer Gülensoy'dur. Altay Dilleri Teorisine karşı çıkan Türkologların başlıcaları Sir Gerard Clauson, Gerhard Doerfer ve Aleksandr Mihayoloviç Şçerbak'tır. Teori konusunda çekimser kalan Türkologlardan bazıları ise Layoş Ligeti, Johannes Benzing, Dennis Sinor ve Karl Grønbech'tir.

Tatar Dilleri Üzerine Tecrübe
Wilhelm Schott'un 1836'da yayınlanan eseridir.

Zolton Gombocz
Macar Türkolog. Altay dillerini karşılaştırmalı çalışmalarla incelemiştir. Volga Bulgarcasından Macarcaya geçen sözcükleri tespit ettiği çalışması önemlidir.

Zeki Kaymaz
Ege Üniversitesi öğretim üyesi. Nicholas Poppe'nin 1965 yılında Altay dillerinin karşılaştırmalı ses bilimi üzerine yaptığı çalışmayı Türkçe'ye çevirmiştir.

Tarih-i Cihan-güşa
İlhanlı tarihçisi Alaüddin Atâ Melik Cüveyni tarafından 13. yüzyılda yazılmıştır. Orhun harfleriyle kayalara kazınmış Türk kitabelerinden bahseder.

İlk Türkçe Dönemi
Doğumdan Önce 3500'lü yıllardan doğum sıralarına kadar olan süreç İlk Türkçe Dönemi olarak gösterilir.

Ana Türkçe ve Ana Çuvaşça Dönemi
Ana Türkçe ve Ana Çuvaşça Dönemi, doğumun ilk yıllarından, bulunan ilk Türkçe yazılı belgelere kadarki dönemi kapsar.

Eski Türkçe Dönemi
Eski Türkçe Dönemi, Türk Dilinin yazılı ürünler vermeye başladığı ilk dönemdir.

Orta Türkçe Dönemi
Orta Türkçe Dönemi 13. yüzyıldan itibaren, Cengiz Han İstilası ile Türk Dünyasına farklı yer ve zamanlarında ortaya çıkan edebi dillerin istikrar kazanmaya başlayıp bugünün lehçelerini oluşturduğu dönemdir.

Yeni Türkçe Dönemi
Yeni Türkçe Dönemi, 20. yüzyılın ilk çeyreğinden başlayan ve Türkçenin bugünkü lehçelerinin ortaya çıktığı dönemdir.

Mani
Mani-i Nakkaş olarak da anılır. Doğumdan Sonra 3. yüzyılda, Mezopotamya'da Zerdüşt dualizmi, Babilonya folkloru, Budist ve Hristiyan unsurların karışımından meydana gelen Maniheizm'in kurucusudur.



ÇALIŞMA SORULARI

1-Bir dil ailesine giren diller arasında hangi ortak özellikler olması beklenir?

2-Hint-Avrupa Dil Ailesinden sonra üzerine en çok araştırma yapılan dil ailesi hangisidir?

3-Ural-Altay Dil Ailesi üzerine ilk çalışmayı kim yapmıştır?

4-Strahlenberg'in Asya ve Avrupa'nın Kuzey ve Doğu Kısımları Kitabını Türkoloji açısından önemli kılan nedir?

5-Strahlenberg Ural-Altay dillerini hangi gruplara ayırmıştı?

6-Widemann'a göre Ural-Altay Dil Ailesini, Hint-Avrupa Dil Ailesinden ayıran özellikler nelerdir?

7-Ural-Altay Dilleri Teorisinin kurucusu kimdir?

8-Castrèn'in ilk önemli eseri hangisidir?

9-Castrèn'e göre Ural-Altay dilleri hangi gruplara ayrılmaktadır?

10-Fincenin en önemli lehçeleri nelerdir?

11-Ural-Altay dillerini ilk defa iki gruba ayıran bilgin kimdir?

12-Wilhelm Schott hangi çalışmalarıyla tanınmıştır?

13-Schott hangi dilleri Tatar dilleri olarak sınıflandırmıştır?

14-Altay Dilleri terimini ilk kim kullanmıştır?

15-Altay Dilleri Teorisinin kurucusu kimdir?

16-Gustaf John Ramstedt'in Moğol diyalektolojisi alanında verdiği en önemli eseri hangisidir?

17-İlk Altayistler kimlerdir?

18-Türkiye'de en fazla yayına imza atan Altayist kimdir?

19-Ramstedt'e göre Ana Altayca'nın diyalektleri hangileridir?

20-Gustaf John Ramstedt'in görüşlerini devam ettiren isimler kimlerdir?

21-Poppe'nin, Ramstedt'in tezlerinden ayrılan görüşleri nelerdir?

22-Németh'in Altay Dillerini hangi evrelere ayırmıştır?

23-Nemeth'in Altay Dilleri dönemlendirmesi neden kabul edilmemektedir?

24-Japonca hangi çalışmalardan sonra Altay dilleri arasında gösterilmeye başlamıştır?

25-Japonca'nın en eski yazılı belgeleri nelerdir?

26-Moğol Dilinin en eski yazılı belgesi hangisidir?

27-Moğolların Gizli Tarihini Türkiye Türkçesine kim aktarmıştır?

28-Altay dillerinin karşılaştırmalı gramerini yazmayı güçleştiren faktörler nelerdir?

29-Türk adı ilk kez hangi eserde zikredilmiştir?

30-Castrèn'in Türk Dilleri hakkında yaptığı en önemli çalışması hangisidir?

31-Ramstedt hangi Türk diyalektleri üzerinde çalışmıştır?

32-Türk Dilini dönemlendirme üzerine ilk çalışmayı  kim yapmıştır?

33-Türk Dili tarihinde en erken dönem hangisidir?

34-Ana Altayca Döneminin genel özellikleri nelerdir?

35-Yazı dili kimliğini kazanmış en eski Altay dili hangi dildir?

36-Türkçe'ye en yakın Altay dili hangisidir?

37-Ramstedt'in Türkçe ve Moğolca konusunda son görüşü nedir?

38-Altay Dilleri Teorisi hangi dili en önemli Altay Dili olarak kabul etmektedir?

39-Altay Dilleri Teorisine göre Türk Dili, Ana Altaycadan ne zaman ayrılmıştır?

40-Altay Dilleri Teorisini kabul etmeyenlere göre Türk Dilinin ilk evresi hangisidir?

41-Lir Türkçesi-Şaz Türkçesi ayrımının kaynağı nedir?

42-Samoyloviç'e göre r-grubunda hangi Türk Dilleri vardır?

43-Türkçenin en uzak kolu hangisidir?

44-Çuvaş Lehçesi hangi alt kollara ayrılır?

45-Türk diyalektlerini gruplandırırken kullanılan en önemli ölçüt nedir?

46-Rotasizm hangi tezi savunur?

47-Lambdaizm hangi tezi savunur?

48-Sigmatizm hangi tezi savunur?

49-Zetasizm hangi tezi savunur?

50-Çuvaş Türkçesinin, Altay dilleri grubu içerisinde yer aldığı hangi bilgin tarafından ispatlanmıştır?

51-Çuvaş Türkçesi dahil olmak üzere bütün Türk Dillerinin ata dönemi hangi dönemdir?

52-Ana Türkçe ve Ana Çuvaşça Dönemi hangi zaman aralığını kapsamaktadır?

53-Moğolca /r/ ve /l/'nin Türkçe /z/ ve /ş/'ye denk geldiğini ilk kim fark etmiştir?

54-Sergey Efimoviç Malov, Türk Dili tarihini hangi dönemlere ayırmıştır?

55-Türk Dilinin ve Türk Tarihinin en eski belgeleri nelerdir?

56-Orhun harfli yazıtların varlığı ne zamandan beri bilinmektedir?

57-Türk Dilinin tarihlendirilmiş en eski yazıtı hangisidir?

58-Türk Dilinin en eski yazıtı Çoyren Yazıtı görünmesine rağmen, Orhun yazıtlarının Türkçemizin ve tarihimizin en eski belgeleri olarak kabul edilmesinin arkasında yatan sebepler nelerdir?

59-Ligeti'ye göre Türk yazı dili ne zaman başlamıştır?

60-Köprülü'ye göre dil ve edebiyat tarihini dönemlere ayırırken ilk olarak hangi koşul göz önünde bulundurulmalıdır?

61-Eski Türkçe Döneminin temel özellikleri nelerdir?

62-Ligeti'ye göre Eski Türkçe hangi alt devirleri kapsamaktadır?

63-Ahmet Caferoğlu'na göre Eski Türkçe Dönemi hangi alt devirleri kapsamaktadır?

64-Nuri Yüce'ye göre Eski Türkçe Dönemi hangi zaman dilimini kapsamaktadır?

65-Grønbech Türk Dili hangi dönemlere ayırmıştır?

66-Róna-Tas'a göre Erken Eski Türkçe dönemi hangi yılları kapsamaktadır?

67-Róna-Tas Geç Eski Türkçe dönemini hangi alt dönemlere ayırmıştır?

68-Eski Türkçe döneminde hangi yazı dilleri kullanılmıştır?

69-Uygur yazısı hangi zaman aralığında kullanılmıştır?

70-Uygurca ekler ile Göktürkçe ekler arasındaki en önemli farklar nelerdir?

71-Eski Türkçe döneminde yazı dilleri arasında bulunan farklılıklar hangi nedenlerden kaynaklanmaktadır?

72-Johanson'a göre Türk Dilinin Daha Eski Dönemi hangi alt gruplardan oluşur?

73-Eski Türkçe döneminde Köktürk ve Uygur Türkçelerine oranla en köklü değişikliği Karahanlı Türkçesinin yaşamasının en önemli sebebi nedir?

74-Grønbech'e göre Kuzey Türkçesi grubu hangi ağızlardan oluşmaktadır?

75-Róna-Tas, Karahanlı Türkçesini hangi dönem içinde ele almıştır?

76-Orta Türkçe terimi ilk olarak kim tarafından kullanılmıştır?

77-Ligeti'ye göre Orta Türkçe Dönemi hangi alt devirleri kapsamaktadır?

78-Maniheizmi ortaya çıkaran faktörler nelerdir?

79-Ligeti'nin yapmış olduğu dönemlendirmede en dikkat çeken özellik nedir?

80-Grønbech Orta Türkçe dönemini ne zamandan itibaren başlatmıştır?

81-Grønbech'in tasnifine göre Orta Türkçe hangi lehçelerden oluşmaktadır?

82-Orta Türkçe Dönemini Karahanlı Türkçesi ile başlatma düşüncesinin arkasında yatan en önemli sebep nedir?

83-Róna-Tas, Orta Türkçeyi hangi olaydan sonra başlatmıştır?

84-Róna-Tas, Moğol dönemi Uygur metinlerini hangi dönem içinde değerlendirmiştir?

85-Nuri Yüce'ye göre Orta Türkçe Dönemi ne zaman başlamıştır?

86-Nuri Yüce Orta Türkçe dönemini hangi alt dönemlere ayırmıştır?

87-Ahmet Caferoğlu Orta Türkçe Dönemini ne zamandan itibaren başlatmıştır?

88-Ahmet Caferoğlu hangi lehçeleri Müşterek Orta Asya Türkçesi olarak adlandırmıştır?

89-Ahmet Caferoğlu'na göre Orta Asya Türkçesinin en parlak devri hangisidir?

90-Samoyloviç'in yaptığı dönemlendirme çalışmasının Türkoloji bakımından önemi nedir?

91-Köprülü'ye göre Çağatay Türkçesinin oluşmasını sağlayan olay nedir?

92-Fuad Köprülü'ye göre İlk Çağatay Dönemi hangi yüzyılları kapsamaktadır?

93-Orta Türkçe Döneminin Cengiz Han hareketiyle başlatılmasının arkasındaki mantık nedir?

94-Kıpçak Lehçesi hangi alt grupları kapsamaktadır?

95-Azerbaycan ve Türkiye şiveleri arasındaki ayrılığın başlıca sebepleri nelerdir?

96-15. yüzyıl ile arasında Türk Dünyasında hâkim olan yazı dilleri hangileridir?

97-Osmanlıca ve Çağatayca yazı dillerinin hakimiyetleri ne zaman sona ermiştir?

98-Klasik Çağatay Türkçesinin yerini günümüzde hangi lehçe almıştır?

99-Yeni Oğuzca hangi kollara ayrılmaktadır?

100-Karagas ve Koybal dilleri üzerine ilk gramer kitabını kim yazmıştır?

101-Çuvaş Türkçesi günümüzde hangi bölgelerde konuşulur?


Çözümler için tıklayınız.