(52) 101 Soruda Çağdaş Türk Lehçeleri

Ön Bilgiler


Toplum Dilbilim

Dil olgularıyla toplumsal olgular arasındaki ilişkileri, bunların birbirini etkilemesini, birbirinin değişkeni olarak ortaya çıkmasını, bir başka deyişle bu iki tür olgu arasındaki eşdeğişirliği inceleyen karma dala toplum dilbilim denir.


Dil Mühendisliği

Planlama ile ortak bir dil yaratmaya dil mühendisliği denir.


Lehçe

Dilin, yazılı metinlerle takip edilemeyen çok eski bir döneminde ayrılan ve önemli ses bilgisi ve şekil bilgisi farklılıkları gösteren koluna lehçe denir.


Türk Dünyası

Türklerin tarih boyunca yaşadıkları coğrafyaya Türk Dünyası denir ve 20-90 doğu meridyenleri ile 33-65 kuzey paralelleri arasında yer alır.


Altay-Sibirya Türkleri

• Altay Türkleri
• Baraba Türkleri
• Çulım Türkleri
• Dolgan Türkleri
• Hakas Türkleri
• Karagas Türkleri
• Koybal Türkleri
• Ku-mandı Türkleri
• Sabir Türkleri
• Sagay Türkleri
• Şor Türkleri
• Telengit Türkleri
• Televit Türkleri
• Tobol Türkleri
• Tofa Türkleri
• Tuva Türkleri
• Yakut Türkleri

Batı Türkleri

• Ahıska Türkleri
• Azerbaycan Türkleri
• Batı Trakya Türkleri
• Bulgaristan Türkleri
• Romanya Türkleri
• Yugoslavya Türkleri
• Irak Türkleri
• Afşar Türkleri
• İran Azerbaycanı Türkleri
• Halaç Türkleri
• Hamse Türkleri
• Horasani Türkleri
• Boçagcı Türkleri
• Kaçar Türkleri
• Karacadağ Türkleri
• Karagözlü Türkleri
• Karaboyunlu Türkleri
• Karapapak Türkleri
• Karayi Türkleri
• Kaşgay Türkleri
• Şahseven Türkleri
• Kıbrıs Türkleri
• 12 Adalar Türkleri
• Suriye Türkleri
• Türkiye Türkleri

Avrupa Türkleri

• Gagavuz Türkleri
• Başkurt Türkleri
• Çuvaş Türkleri
• Kazan Türkleri
• Mişer Türkleri
• Karaçay-Malkar Türkleri
• Kumuk Türkleri
• Nogay Türkleri
• Stavropol Türkmenleri
• Karayim Türkleri
• Kırım Tatar Türkleri
• Belarus Tatar Türkleri
• Litvanya Tatar Türkleri
• Polonya Türkleri
• Kırım-Çak Türkleri

Türkistan Türkleri

• Afganistan Türkleri
• Doğu Türkistan Kazak Türkleri
• Doğu Türkistan Kırgız Türkleri
• Doğu Türkistan Salar Türkleri
• Doğu Türkistan Sarı Uygur Türkleri
• Doğu Türkistan Uygur Türkleri
• Karakalpak Türkleri
• Kazak Türkleri
• Kırgız Türkleri
• Özbek Türkleri
• Türkmenler

Slav Dilleri

• Rusça
• Sırpça
• Bulgarca
• Lehçe
• Çekçe
• Slovakça

İdil Fin Dilleri

• Mordva
• Mari-Çeremis

Baltık Fin Dilleri

• Fin
• Kerelya
• Vep
• Igor/Ingri
• Liv
• Vod
• Lap 

Samoyed Dilleri 

• Kuzey Samoyedce
• Güney Samoyedce

Ugor Dilleri

• Hantıca
• Mansice

Tarihi Türk Lehçeleri

• Orhun Türkçesi
• Peçenek Türkçesi
• Kuman-Kıpçak Türkçesi
• Eski Uygur Türkçesi
• Çağatay Türkçesi
• Bulgar Türkçesi
• Hazar Türkçesi

Çalışma Soruları

1- Dilin temel birimleri nelerdir?

2- Diller toplum dilbilimsel açıdan hangi türlere ayrılır?

3- Diller oluşma biçimlerine göre kaça ayrılır?

4- Bir konuşma dilinin yazı diline geçmesi için hangi aşamalardan geçmesi gerekir?

5- UNESCO'ya göre dünyada en çok konuşulan diller hangileridir?

6- Dilin kökenini açıklayan kuramlar nelerdir?

7- Dil akrabalıklarını belirleyen özellikler nelerdir?

8- Nostratik teorisi ile Avrasyatik teori arasında ne fark vardır?

9- Bir dilin dünya dilleri arasındaki yerini ne belirler?

10- Türkçe üzerinde en fazla etkide bulunan Sami dili hangisidir? Neden?

11- Dünyanın en büyük dil ailesi hangisidir?

12- Hint-Avrupa Dil Ailesinin Avrupa kolunun alt kolları nelerdir?

13- Hint-Avrupa Dil Birliği ne zaman parçalanmıştır?

14- Kuzeybatı İran dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

15- Güneybatı İran dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

16- Güneydoğu İran dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

17- Kuzeydoğu İran dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

18- Tarih boyunca Türkçenin hangi Hint-Avrupa dilleriyle etkileşimi yoğun olmuştur?

19- Castrèn'e göre Ana Altaycadaki tekil kişi zamirleri nelerdir?

20- Ural Dil Birliğinin anayurdu neresidir?

21- Fin-Ugor Dil Birliğinin parçalanmasına neden olan olgu nedir?

22- Ugor Dil Birliğinin parçalanmasına neden olan olgu nedir?

23- Fin-Perm Dil Birliği ne zaman parçalanmıştır?

24- Perm Dil Birliği ne zaman parçalanmıştır?

25- Fin-İdil Dil Birliği ne zaman parçalanmıştır?

26- Fin-Ugor dil grubu hangi alt gruplara ayrılır?

27- Mordva Dilinin ağızları nelerdir?

28- Mari-Çeremis Dilinin ağızları nelerdir?

29- Ana Hun Dili Teorisi hangi tezi savunur?

30- Türk Dilinin kökeni ile ilgili en fazla kabul göre teori hangisidir?

31- Altay terimi nereden gelmektedir?

32- Ramstedt'ten sonra Altay Dilleri Teorisini devam ettiren ve geliştiren bilim insanları kimlerdir?

33- Arkeolojik bulgular dikkate alındığında Altay Anayurdu hangi bölgeye yerleştirilebilir?

34- Altay Anayurdunun Sibirya, Altaylar, Türkistan, Sincan bölgelerinden batıya çekilmesinin arkasında yatan amaç nedir?

35- R. A. Miller'a göre Korece ve Japonca Ön-Altaycadan ne zaman kopmuştur?

36- Menges'e göre Doğumdan Önce 1500'de Altayca konuşanların doğuya itilmesinin sebebi nedir?

37- Castrèn'in Altay Dilleri Teorisine katkıları nelerdir?

38- Poppe'nin Altayistik bilimine katkıları nelerdir?

39- R. A. Miller'a göre Ön-Batı Altayca hangi dillerin atasıdır?

40- Doerfer'e göre Kuzey Mançu dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

41- Doerfer'e göre Merkez (Orta) Mançu dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

42- Doerfer'e göre Merkez (Orta) Mançu dilleri hangi alt gruplara ayrılır?

43- Moğolcanın tarihi dönemleri nelerdir?

44- Batı Moğolcası hangi alt gruplardan oluşur?

45- Doğu Moğolcası hangi alt gruplara ayrılır?

46- Konuşulduğu coğrafyanın büyüklüğü bakımından dünyanın en büyük dili hangisidir?

47- Türk Dünyası hangi paralel ve meridyenler arasında yer almaktadır?

48- Günümüzde Türk Dünyasının en büyük sorunu nedir?

49- Türkçe hangi bölgede lingua franka olarak geçmektedir?

50- Osman Nedim Tuna'ya göre Türkçe kaç yaşındadır?

51- Günümüz Türkçesinin kaç tane yazı dili kullanılmaktadır?

52- İlminskiy'in Türk şive ve ağızlarının yazı dili durumuna getirme planının arkasında yatan amaç nedir?

53- Günümüzde Türk Dünyasında Latin harflerini kullanan ülkeler hangileridir?

54- Türk Dilinin bilinen en eski yazılı belgeleri hangi döneme aittir?

55- Tarih boyunca Kafkaslarda lingua franka işlevini hangi dil yerine getirmiştir?

56- Kafkaslardaki Türkleşmenin kesilmesine neden olan olay nedir?

57- Ahmet Bican Ercilasun'a göre Türkçeden ilk ayrılan lehçe hangisidir?

58- Ahmet Caferoğlu Türk Dilini hangi dönemlere ayırmıştır?

59- Doğan Aksan'ın Orhun Türkçesinin gelişmişliğini kanıtlamak için ortaya koyduğu görüşler nelerdir?

60- Bugünkü Çuvaşçanın 13. ve 14. yüzyıllardaki temsilcisi hangi lehçedir?

61- Orta Türkçe döneminde Türkçenin farklı yazı dillerine bölünmesinin nedenleri nelerdir?

62- Türk Lehçeleri üzerine yazılmış en eski eser hangisidir?

63- Kaşgarlı Mahmut'a göre Türk lehçeleri hangi ana kollara ayrılmaktadır?

64- Reşit Rahmeti Arat'a göre Türk Dilindeki ses ve şekil bakımından en büyük inkişaf (gelişme) hangi dönemde olmuştur?

65- Oğuz Şivesi ilk olarak hangi dönemde yazılı eserler vermeye başlamıştır?

66- Róna-Tas Eski Bulgarca döneminin birinci safhasını hangi alt devirlere ayırmaktadır?

67- Róna-Tas'a göre Geç Eski Bulgarca  Dönemi hangi olayla başlamaktadır?

68- Róna-Tas, Çuvaş lehçesini nasıl dönemlendirmiştir?

69- Azerbaycan Türkçesinin bir yazı dili olarak ortaya çıkmasına neden olan faktörler nelerdir?

70- Kaşgarlı'dan sonra Türk lehçelerinin tasnifinden topluca bahseden ilk bilim insanı kimdir?

71- Reşit Rahmeti Arat'ın Türk lehçeleri tasnifinde Eski Yakutça hangi ses ile temsil ettirilmiştir?

73- Türk Dillerini toplu olarak ele alan ilk kitap hangisidir?

74- Türk lehçebiliminin kurucusu kimdir?

75- Rus Türkologlar hangi olaydan sonra Türk Dilinin kollarına diyalekt yerine dil demeye başlamışlardır?

76- Türk lehçelerini birbirinden ayırmayı güçleştiren sebepler nelerdir?

77- Kırgız ağzının Kıpçak doğasını vurgulayan bilim insanları kimlerdir?

78- Radloff'a göre Doğu Lehçesinin şiveleri hangileridir?

79- Radloff'a göre Batı lehçesinin şiveleri hangileridir?

80- Radloff'a göre Kırgız şiveleri hangi alt gruplara ayrılır?

81- Radloff'a göre Volga şiveleri hangi alt gruplara ayrılır?

82- Radloff'a göre Orta Asya lehçesinin şiveleri hangileridir?

83- Radlloff'a göre Çağatay şiveleri hangileridir?

84- Radloff'a göre Güney lehçesinin şiveleri hangileridir?

85- Samoyloviç'e göre Türk Dili hangi lehçelere ayrılır?

86- Ramstedt'e göre Türk dili hangi lehçelere ayrılır?

87- Reşit Rahmeti Arat'a göre Türkçenin lehçeleri nelerdir?

88- Reşit Rahmeti Arat'a göre azaq grubunda Türkçenin hangi diyalektleri yer almaktadır?

89- Reşit Rahmeti Arat'a göre tawlı grubunda Türkçenin hangi diyalektleri yer almaktadır?

90- Reşit Rahmeti Arat'a göre dağlı grubunda Türkçenin hangi diyalektleri yer almaktadır?

92- Doerfer'a göre Türk Dilleri hangileridir?

93- Doerfer'e göre Oğuzca'nın alt grupları nelerdir?

94- Talat Tekin'e göre Türkçe'nin lehçeleri nelerdir?

95- Talat Tekin'e göre tawlı grubunda hangi şiveler yer almaktadır?

96- Türk Lehçeleri yönlere göre hangi gruplara ayrılır?

97- Çağdaş Türkçenin uzak lehçeleri hangileridir?

98- y-grubu lehçesinin şiveleri nelerdir?

99- Halaç Türkçesi hangi lehçenin bir şivesi olarak kabul edilmektedir? Neden?

100- Oğuz/Batı Grubu şiveleri hangileridir?

101- Oğuz şivesinden doğan çağdaş yazı dilleri hangileridir?

ÇÖZÜMLER İÇİN TIKLAYINIZ