1. TEMEL İSG KAVRAMLARI
2. TEMEL İLKELER
I. Hukuk Felsefesi ve Koruma İlkesinin Doğuşu
Modern iş hukuku, temelini 19. yüzyılın sanayi devrimi sonrası Avrupa'sında filizlenen sosyal devlet düşüncesinden ve bu düşüncenin somut çıktısı olan Fabrika Yasaları'ndan (Factories Acts) almaktadır. Bu tarihsel süreç, hukuki bir ilkenin, İşçinin Korunması İlkesi'nin kaçınılmaz doğuşunu sağlamıştır. Zira iş ilişkisi, ekonomik ve örgütsel açıdan zayıf olan bir tarafı (işçiyi) güçlü tarafa (işverene) karşı koruma altına alma zorunluluğundan doğmuştur.
Bu ilke, sözleşme özgürlüğünün mutlakiyetçi sınırlarını çizerek, emredici normlar, işçi lehine yorum kaidesi, eşit davranma yükümlülüğü ve özellikle iş sağlığı ve güvenliği gibi alanlarda somut bir koruma mimarisi inşa etmiştir. Asgari ücret rejiminden toplu iş sözleşmesi özgürlüğüne, kıdem ve ihbar güvencelerinden iş güvencesi rejimine kadar uzanan tüm yasal düzenlemeler, bu koruma paradigmasının eseridir. İş hukukunun ana çatısı, bu nedenle, bireysel özgürlükleri temsil eden "sözleşme serbestisi" ile toplumsal dengeyi sağlayan "sosyal koruma" arasındaki hassas denge üzerinde yükselmektedir.
II. İş Sağlığı Disiplininin Kurucu Sesi ve Kavramsal Çerçeve
İş sağlığı ve güvenliği disiplininin teorik temelleri atılırken, hekimlik pratiğine bilimsel bir çerçeve sunan Bernardino Ramazzini (1633–1714), kurucu figür olarak öne çıkmıştır. Ramazzini, De Morbis Artificum Diatriba (Sanatkârların Hastalıkları Üzerine İnceleme) adlı eseriyle hekimlere, bir tıbbi öykü alırken "Hastaya mesleğini sorun" düsturunu kazandırmıştır. Bu yaklaşım, maruziyet öyküsü, iş süreci analizi ve koruyucu önerilerin bütünleşik biçimde ele alınmasını sağlayarak işyeri hekimliği ve iş hijyeni bilimlerinin kurucu çizgisini belirlemiştir.
İSG'nin güncel paradigması, temel kavramları genişleterek ele alır:
Sağlık ve İyilik Hâli
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından benimsenen sağlık tanımı, yalnızca hastalık ya da sakatlık yokluğu değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hâlidir. İş sağlığı açısından bu tanım, işyerindeki risk yönetimine biyolojik, kimyasal, fiziksel, ergonomik ve özellikle psikososyal tehlikelerin eş zamanlı yönetilmesi zorunluluğunu getirir. Modern İSG, sağlığın sosyal belirleyicileri yaklaşımını benimseyerek, örgüt kültürü, çalışma saatleri, gelir ve barınma koşulları gibi çevresel girdileri de tam iyilik hâlinin temel bileşenleri arasında sayar. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve WHO ortak komitesi tarafından yapılan geniş tanım da bu bütüncül bakışı pekiştirir: İş sağlığı, çalışanı işe ve işi çalışana uydurmayı amaçlayan, bedensel, ruhsal ve sosyal iyilik hâllerini sürdürmeyi hedefleyen faaliyetler bütünüdür.
Güvenlik ve Kabul Edilebilir Risk
Güvenlik, tanımlanmış bir sistem veya süreçte risklerin kabul edilebilir bir düzey içinde tutulması hâlidir. Bu, basitçe Risk = Olasılık × Şiddet formülasyonu ile ifade edilir. Mutlak güvenlik bir slogan iken, teknik hedef, riskin mevzuat sınırları, standartlar ve ALARP (Makul Ölçüde Mümkün Olan En Düşük Risk) ilkesiyle belirlenen kabul edilebilir seviyeye indirilmesidir. Bu alanda, tehlike (hazard) (kaynak) ile risk (sonuç olasılığı) arasındaki ayrım kritik önem taşır. Özellikle proses güvenliği gerektiren ağır endüstriyel alanlarda (maden, kimya, enerji), güvenlik, bireysel davranıştan çok tasarım, mühendislik ve organizasyon kararlarının toplam sonucu olarak görülür.
III. İSG Yönetim Sisteminin İkiz Direkleri
İş sağlığı ve iş güvenliği, birbirini tamamlayan, ancak odak noktaları farklı olan iki temel disiplindir. Bu iki alan, İSG yönetim sistemini oluşturur:
İş Sağlığı: İnsana Uygun İşyeri
İş sağlığı, tüm çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik hâllerini en üst düzeyde tutma çabasıdır. Bu alanın özlü ifadesi "İşe insanı uydurmak değil, işi insana uydurmak" ilkesi (ergonomi) etrafında şekillenir. Koruma, üç aşamalı bir hiyerarşi ile ele alınır:
Birincil Koruma: Tehlikeyi kaynağında yok etme veya ikame etme.
İkincil Koruma: Tarama, sağlık sürveyansı ve meslek hastalıklarının erken teşhisi.
Üçüncül Koruma: Rehabilitasyon ve işe dönüş programları.
İş Güvenliği: Teknik Önlem ve Denetim
İş güvenliği, işçinin teknik ve operasyonel risklere karşı korunmasına yönelik sistematik önlem ve denetimler bütünüdür. Yönetim, Kontrol Hiyerarşisi prensibine sıkı sıkıya bağlı kalır: Eliminasyon/ikame, mühendislik kontrolleri (havalandırma, koruyucular), idari kontroller (prosedürler, çalışma izinleri) ve son çare olarak Kişisel Koruyucu Donanımlar (KKD). Ana göstergeler; kaza sıklık-ağırlık oranları, ramak kala (near-miss) kayıtları ve uygunsuzlukların giderilme süreleri gibi ölçülebilir verilerdir. Teknik anlamda hedef "sıfır kaza" sloganı değil, sürekli ve ölçülebilir risk düşüşü sağlamak ve bir öğrenen organizasyon oluşturmaktır.
IV. Modern İşyerinin Patolojisi: Mobbing
İş sağlığı, son yirmi yılda fiziksel risklerin ötesine geçerek, çalışma hayatının en karmaşık patolojilerinden biri olan mobbing (psikolojik taciz) kavramını kapsamına almıştır. Mobbing, işyerinde bir veya daha fazla kişinin, bir kişiye karşı sistematik, kasıtlı ve süreklilik arz eden yıldırma, dışlama ve psikolojik taciz davranışları olarak tanımlanır.
Mobbing, saygınlığı zedelemek, izolasyon yaratmak ve nihayetinde çalışanın işten ayrılmasına yol açmak amacını taşır. Bu sistematik saldırının unsurları şu şekilde netleşmiştir:
Sistematiklik: Tekil bir olayın aksine, kasıtlı, tekrarlayan ve süreklilik arz eden bir davranış örüntüsü olması şarttır.
Taraflar: Üstten asta (en yaygın), alttan üste veya eş düzeyler arasında gerçekleşebilir.
Gizli/Açık Oluş: Doğrudan hakaret ve tehdit olabileceği gibi, dolaylı dışlama ve bilgi saklama (siber mobbing dahil) şeklinde de ortaya çıkabilir.
Zarar: Mağdurun ruhsal ve fiziksel sağlığında, mesleki itibarında veya iş görme ediminde somut zarara yol açar.
Kurumsal açıdan mobbing, sadece bireysel bir uyuşmazlık değil, bir organizasyon kültürü sorunudur. Bu nedenle kurumsal yükümlülük, sadece delillendirme (yazışmalar, tanık beyanları) sonrası telafi ile sınırlı kalmamalı, proaktif önleme politikaları, şikayet mekanizmaları ve yöneticilere yönelik çatışma çözümü eğitimleriyle desteklenmelidir. Mobbing, sosyal iyilik hâlinin ve eşit davranma ilkesinin modern işyerindeki en kırılgan cephesini temsil etmektedir.
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. İş hukukunun üzerinde temellendiği ilke hangisidir?
2. Sağlık nedir?
3. Güvenlik nedir?
4. İş sağlığı nedir?
5. İş güvenliği nedir?
6. İş sağlığının ILO ve WHO ortak komitesi tarafından yapılan yapılan tanımı nedir?
7. Mobbing nedir?
8. Mobbing'in Unsurları Nelerdir ?
10. İSG'nin babası kimdir?
3. BİYOLOJİK RİSKLER DÖNEMİ 🦠
Dönemin Çerçevesi ve Kapsam
2020'li yılların İSG tarihi, COVID-19 salgınının tetiklediği radikal bir genişleme ile açılmıştır. Bu dönem, iş sağlığı ve güvenliğini, yüzyılı aşkın süredir odaklandığı klasik fiziksel tehlikelerden (makine emniyeti, gürültü, kimyasal maruziyet) çıkarıp, onu doğrudan halk sağlığı, iç hava kalitesi ve psikososyal iyilik hâli eksenlerine taşıyan bir kırılma noktasını temsil eder. İSG artık yalnızca işyerinin duvarları içinde kalan bir disiplin değil, kurum ile toplum sağlığı arasındaki kesişim kümesi haline gelmiştir.
Salgın, işyeri risk yönetimini, acil ve kalıcı bir şekilde, hava yoluyla bulaşan patojenlere karşı yeniden düzenlemeye zorlamıştır. Bu süreç, geleneksel hiyerarşik kontrol modelinin eşzamanlı ve bütünleyici bir uygulamasına dönüşmüştür: Kaynakta kontrol (hasta yönetimi) ile başlayıp, en az kullanılan Kişisel Koruyucu Ekipman (KKE) ile sonlanan geleneksel akış, bu dönemde her katmanın hayati önem taşıdığı bir tamamlayıcılık ilkesine evrilmiştir.
Bu dönemdeki regülasyonlar, acil durum yanıtının kalıcı kurumsal prosedürlere dönüştüğünü göstermektedir:
• COVID-19 protokolleri
• Uzaktan çalışma rehberi
• Havalandırma standardı
COVID-19 Protokolleri
2020 yılında yayımlanan COVID-19 protokolleri, biyolojik tehlikelerin işyeri risk değerlendirmelerine kalıcı biçimde dahil edilmesini sağladı. Protokoller; temas azaltma, maske kullanımı, el hijyeni, temizlik-dezenfeksiyon, temaslı takibi, izolasyon/karantina süreçleri ve aşı programları gibi halk sağlığı araçlarını, işyeri bağlamına uyarladı. Sağlık ve yüksek temaslı sektörlerde COVID-19, belirli koşullar altında meslek hastalığı/işle ilgili hastalık olarak tanınarak tıbbi gözetim ve bildirim yükümlülükleri güçlendirildi.
Uzaktan Çalışma Rehberi
Aynı yıl uzaktan çalışma rehberi, işin mekânının değişmesiyle ortaya çıkan yeni riskleri tanımladı: ev-ofis ergonomisi (oturma düzeni, ekran yüksekliği, aydınlatma), iş-yaşam dengesi, toplantı yoğunluğu/“Zoom yorgunluğu”, dijital mahremiyet, siber zorbalık ve aşırı mikro-yönetim kaynaklı psikososyal yük. Kurumlar, uzaktan çalışmaya ilişkin ekipman sağlama, eğitim, zaman yönetimi ilkeleri, erişilebilir danışmanlık/psikolojik destek ve adil performans ölçümü politikalarını resmileştirdi.
Havalandırma Standardı
2021’de havalandırma standardının devreye girmesi, mühendislik kontrollerini İSG’nin merkezine yerleştirdi. Standart; temiz hava debisi (ACH), dış hava oranı, filtrasyon verimi (ör. MERV-13 ve üzeri/HEPA), karbondioksit (CO₂) ile dolaylı izlem, basınç gradyanları ve bakım-kalibrasyon süreçlerini ölçülebilir kıldı. Böylece “iç hava kalitesi (IAQ) politikası” kurumsal bir zorunluluk haline geldi.
Biyolojik Tehlikelerin Sınıflandırılması ve Maruziyet Yolları
İşyeri biyolojik tehlikeleri; virüsler, bakteriler, mantarlar, parazitler ve biyolojik toksinler olarak sınıflanır. COVID-19 gibi solunum yoluyla bulaşan patojenlerde başlıca maruziyet yolu aerosol/damlacık çekirdekleridir. Risk; kapalı alan, yetersiz havalandırma, yüksek kişi yoğunluğu ve uzun temas süreleri ile artar. Bu nedenle mekânsal düzen, hava değişim oranı ve iş akışlarının temassızlaştırılması belirleyici değişkenlerdir.
Risk Yönetimi Yaklaşımı: Hiyerarşik Kontroller
Kaynakta Kontrol
Semptom taraması, test-iz sürme-izolasyon; hasta/temaslıların işyeri dışında yönetimi.
Yüksek riskli süreçlerde ikame: yüz yüze etkileşimin zorunlu olmadığı süreçlerin dijitalleştirilmesi/temassızlaştırılması.
Mühendislik Kontrollerinin Yükselişi
Havalandırma/Filtrasyon: Tasarım hedefi olarak alan kullanımına göre ACH belirlenmesi; MERV-13 ve üzeri/HEPA filtrasyon; yerel emişli havalandırma çözümleri; CO₂ ile dolaylı doluluk/IAQ izlemi. Biyolojik risk döneminin en önemli teknik mirası, havalandırma ve filtrasyonun İSG’nin ayrılmaz bir parçası haline gelmesidir. Salgından önce genellikle konfor meselesi olarak görülen İç Hava Kalitesi (IAQ), 2021 standardıyla birlikte, işyeri güvenliğinin birincil kontrol mekanizması olmuştur. Bu durum, tasarım ve işletme ekiplerinin artık temiz hava debisi (ACH), MERV-13 ve üzeri/HEPA filtrasyon ile karbondioksit (CO₂) izlemini birer güvenlik değişkeni olarak ele almasını gerektirmiştir. Bu teknik zorunluluk, havalandırma sistemlerinin basit bir iklimlendirme aracı olmaktan çıkıp, biyolojik tehlikeleri kaynağında kontrol etmeye dönük kritik bir mühendislik bariyeri olarak konumlanmasını sağlamıştır.
Basınç ve Hava Akımı Yönetimi: Riskli alanlarda negatif basınç, temiz-kirli hava zonlaması, kapı-pencere/kanal dengesi.
Temassız Tasarım: Turnike, kapı, batarya, ödeme ve teslimat sistemlerinde temassız çözümler.
İdari Kontroller
2020 Uzaktan Çalışma Rehberi doğrultusunda hibrit-dönüşümlü çalışma; vardiya ayrımı; toplantı-odak blokları ve üst sınırlar.
Eğitim, prosedürler ve temaslı yönetimi; ziyaretçi-tedarikçi protokolleri; kitle hareketliliği planlaması.
Kişisel Koruyucu Donanım (KKD)
Risk sınıfına göre maskeler/respiratörler (örn. FFP2/FFP3), uygun uyum testi (fit test), stok ve lojistik planlaması.
Tıbbi Gözetim ve Sağlık Sürveyansı
Aşılamanın teşviki, raporlama, klinik izlemler; solunum fonksiyon testleri ve uzun COVID etkilerine ilişkin yönlendirme.
Havalandırma ve İç Hava Kalitesi: Tasarım ve İşletme
Tasarım Hedefleri: İşlevsel alanlara göre ACH değerlerinin belirlenmesi; kış-yaz dış hava oranı optimizasyonu; ısı geri kazanım cihazlarının uygun seçimi.
Filtrasyon: Merkezi sistemlerde MERV-13+; yerel çözüm gerektiren alanlarda HEPA filtreli taşınabilir cihazlar.
IAQ İzlemi: CO₂ göstergesi ile dolaylı yeterlilik izleme; uç noktada PM₂.₅/PM₁.₀, VOC ve nem takibi.
Bakım ve Kalibrasyon: Filtre değişimi, kanalet temizliği, sensör kalibrasyonu ve sistem dengeleme kayıtlarının izlenebilirliği.
Acil Durum Senaryoları: Salgın dalgalarında dış hava artırımı ve işletme saatlerinin genişletilmesi; toplantı odaları, asansörler ve soyunma alanları için özel kural setleri.
Kilometre Taşı Atfı: 2021’de devreye giren havalandırma standardı, bu bölümdeki ölçülebilir hedefleri ve izlem-bakım yükümlülüklerini kurumsal zorunluluk haline getirmiştir.
Uzaktan/Hibrit Çalışma: Ergonomi ve Psikososyal İSG
Ergonomi: Sorumluluk, masa-sandalye, ekran yüksekliği gibi temel ev-ofis ergonomisinin sağlanmasına uzanmıştır.
İş Organizasyonu: Toplantı üst sınırları, odak blokları, mesai sonrası bildirim ilkeleri, vardiya-iş yükü dengelemesi.
Psikososyal Riskler: Rol belirsizliği, sürekli çevrimiçi olma baskısı, aşırı mikro-yönetim ve "Zoom yorgunluğu" gibi dijitalleşmenin getirdiği stres faktörleri öne çıkmıştır. ISO 45003 standardı çerçevesinde, tükenmişlik ve siber zorbalık gibi konuların sistematik olarak risk değerlendirmesine dahil edilmesi, bu dönemin kalıcı bir gerekliliği olmuştur. İş-yaşam dengesi artık bir kişisel tercih meselesi değil, yönetim tarafından sağlanan bir organizasyonel kontrol halini almıştır.
Gizlilik ve Güvenlik: Ev-ofis ortamında veri güvenliği ile sağlık-güvenlik dengesini gözeten politika setleri.
Sektörel Uygulamalar
Sağlık Hizmetleri: İzolasyon odaları, negatif basınç alanları, akış yönetimi; şiddet riski ve psikososyal yük için çok disiplinli ekip çalışması.
Eğitim Kurumları: Sınıflarda IAQ izlem, teneffüs-hava değişim senaryoları; toplu etkinliklerde kapasite ve süre yönetimi.
Üretim ve Lojistik: Kapalı hatlarda MEKÂN-İŞ AKIŞI sadeleştirmesi; yemekhane-tuvalet-servis yoğunluk planlaması; kapalı kabin operatörleri için filtreli taze hava.
Hizmet Sektörleri: Müşteri alanlarında temassız süreçler, bekleme-sirkülasyon alanlarında yoğunluk yönetimi ve CO₂ izleme.
Gözetim, Raporlama ve Sürekli İyileştirme
Gösterge Seti: Vaka/temas oranı, IAQ uygunluk yüzdesi, CO₂ aşım sıklığı, toplantı-odak dengesine uyum, KKD uygun kullanım oranı, aşılama oranı.
Near-Miss ve Olay Bildirimi: Biyolojik risk “yakın olay” kayıtlarının CAPA döngüsüyle kapatılması; kök neden analizi ve öğrenilmiş dersler toplantıları.
Şeffaflık ve Paydaş İletişimi: Yönetime düzenli panolar; çalışan, tedarikçi ve toplulukla net iletişim.
Tedarik Zinciri ve Saha Dışı Etkileşimler
Tedarikçi Protokolleri: KKD kalite güvencesi, IAQ ekipmanı spesifikasyonu, lojistik/servislerde temas azaltma kuralları.
Sözleşmesel Mekanizmalar: Biyolojik risk İSG göstergelerinin (IAQ uygunluk, eğitim tamamlama, olay bildirim süresi) sözleşmelere bağlanması; bağımsız denetim ve yaptırım.
Kalıcı Bir İSG Katmanı
Biyolojik Riskler Dönemi, İSG tarihi için bir dönüm noktasıdır ve kurumsal mimariye üç kalıcı sonuç bırakmıştır:
Hava Bir Tehlike Kontrol Alanıdır: Havalandırma, filtrasyon ve IAQ izlemi artık birer çekirdek mühendislik kontrolü ve ölçülebilir performans göstergesidir.
Uzaktan Çalışma Bir İSG Bağlamıdır: Hibrit/uzaktan çalışma, yalnızca bir istihdam modeli değil, ergonomi ve psikososyal riskleri ile baştan tasarlanması gereken bir İSG işyeri tanımıdır.
Psikososyal Sağlık Temeldir: Biyolojik patojenler gibi, stres, tükenmişlik ve şiddet de sistematik yönetimi gereken risklerdir ve organizasyonel tasarım ile kurum kültürü üzerinden kontrol edilmelidir.
2020'li yılların ilk yarısı, acil bir halk sağlığı krizinin, İSG disiplinini geleneksel kabuğundan çıkarıp, onu daha kapsamlı, biyolojik ve psikososyal boyutlarla bütünleşmiş bir kurumsal dayanıklılık sistemi haline getirdiği dönemin kaydıdır.
Yeni Kurumsal Uygulama Kontrol Listesi
Risk Değerlendirmesi: Biyolojik tehlike matrisi, maruziyet senaryoları, IAQ risk analizi.
Havalandırma/Filtrasyon: ACH hedefleri, MERV-13+/HEPA, CO₂ izlem, bakım-kalibrasyon kayıtları.
İş Organizasyonu: Hibrit plan, toplantı üst sınırı, temaslı yönetimi, eğitim.
KKD ve Lojistik: Stok, uyum testi, dağıtım ve uygun kullanım denetimi.
Psikososyal İSG: ISO 45003 uyumluluk, danışmanlık hatları, mahremiyet ilkeleri.
Gözetim ve Raporlama: Gösterge panosu, near-miss/CAPA, periyodik yönetim gözden geçirmesi.
Değerlendirme Soruları
4. TEDARİK ZİNCİRİ VE PROSES GÜVENLİĞİ
2020'li yılların ikinci evresi, İSG'nin risk ufkunu, tekil işyeri sınırlarının ötesine taşıdığı bir döneme işaret eder. Bu dönemde odak, kaza anından, kazaya yol açan sistemik hataların, tedarik zinciri kırılganlıklarının ve proses güvenliği erozyonunun sürekliliğine kaymıştır. İSG, basit bir mevzuat uyumundan ziyade, kurumsal dayanıklılığın ve büyük felaketleri önleme mimarisinin temel bileşeni olarak yeniden tanımlanmıştır.
Büyük Faciaların Yankısı ve Proses Güvenliğinde Eksen Düzeltmesi
2022–2024 aralığındaki büyük endüstriyel facialar ve madencilik felaketleri, proses güvenliği kültürünün yalnızca teknik araçlardan (havalandırma, izleme) ibaret olmadığını, aynı zamanda yönetsel süreklilik, organizasyonel öğrenme ve denetim disiplini gerektirdiğini acı bir biçimde kanıtlamıştır.
Amasra Patlaması (2022): Yeraltı madenciliğindeki risk yönetiminin; metan izleme ve havalandırma gibi teknik gerekliliklerin ötesinde, üretim baskısının güvenlik kültürü üzerindeki aşındırıcı etkisinin kurumsal düzeyde yönetilmesi gerektiğini ülke gündemine taşımıştır.
Erzincan İliç Heyelanı (2024): Büyük endüstriyel kaza risklerinin yönetimi için tasarım, inşa ve işletme döngüsünün kesintisizliğinin hayati olduğunu teyit etmiştir. Kritik göstergelerin (por basınçları, deplasman hızları) gerçek zamanlı izlenmesi, tetikleyici eşiklerde otomatik "soğuk duruş" mantığının devreye girmesi ve uyarıların kayıt altına alınarak izlenebilir bir düzeltici faaliyete (CAPA) dönüştürülmesi, artık birer operasyonel zorunluluk haline gelmiştir.
Bu olaylar dizisi, Seveso Güncellemeleri (2023) ile birlikte, İSG riskinin tesis sınırları dışına taşarak arazi planlaması, domino etkileri ve topluma bilgi verme yükümlülüğü gibi boyutları içerdiğini pekiştirmiştir.
Kaynakta Risk Eliminasyonu ve Malzeme Kısıtları
Dönem, meslek hastalıkları risklerinin yönetiminde de radikal adımlar atıldığını kaydeder. Özellikle solunabilir kristalin silikaya (RCS) bağlı silikozis vakalarındaki artış, kontrol hiyerarşisinin en üst basamağı olan ikame ve eliminasyon ilkesini düzenleyici gündemin merkezine taşımıştır.
Yapay Taş Yasağı (2024): Avustralya'da yapay taşın ulusal ölçekte yasaklanması, küresel İSG tarihinde emsal bir adım olarak kayda geçmiştir. Bu karar, ıslak kesim ve lokal emiş gibi mühendislik kontrollerinin dahi riski kabul edilebilir seviyenin (ALARP) altına indiremediği durumlarda, tedarik zincirinin en başından itibaren ürünün kendisinin yasaklanabileceğini göstermiştir. Bu yaklaşım, hammaddenin seçimiyle başlayan bütüncül bir "ürün-proses-işçi" İSG ilişkisinin zorunluluğunu teyit etmiştir.
Psikososyal Sağlığın Kurumsallaşması ve İş Yükü Ergonomisi
Biyolojik risk döneminde görünür olan psikososyal yük, bu dönemde yapısal risk olarak ele alınmaya başlamıştır.
Güvenli Personel Oranı Eylemleri: 2023'teki Kaiser Permanente grevi gibi büyük toplu eylemler, İSG'nin sadece fiziksel korumayla sınırlı olmadığını, aynı zamanda güvenli personel oranları, sürdürülebilir vardiya planlaması ve iş yükü ergonomisi gibi organizasyonel faktörlerle doğrudan bağlantılı olduğunu göstermiştir. Tükenmişlik, malzeme eksikliği ve hasta güvenliği kaygıları, ücret dışı somut İSG taahhütlerinin pazarlık masasına gelmesini sağlamıştır.
Ulusal Rehberler (2024): Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın Psikososyal Risk Faktörleri Bilgilendirme Rehberi'ni yayımlamasıyla, iş yükü, rol belirsizliği, şiddet ve duygusal emek gibi başlıklar, 6331 sayılı Kanun kapsamındaki yükümlülüklerle ilişkilendirilerek yönetim sistemlerine kalıcı bir katman olarak eklenmiştir. Kamu kurumlarında örnek teşkil eden kriz yönetimi yönergeleri ise, psikososyal desteğin yalnızca reaktif bir danışmanlık hizmeti değil, protokolleşmiş, çok disiplinli bir krize müdahale mimarisi olduğunu göstermiştir.
Sözleşmesel Yönetişim ve Veri Şeffaflığı
Bu dönem, işveren sorumluluğunun taşeron ve tedarikçiler üzerinden yönetildiği sözleşmesel mekanizmaların güçlendiği bir dönemdir. İSG performansı artık belgelenmiş bir prosedür olmaktan çıkıp, sözleşmeye bağlı ölçülebilir Kilit Performans Göstergeleri (KPI'lar) haline gelmiştir. Kaza sıklığı, denetim bulgusu sayısı veya eğitim tamamlama oranları gibi verilerin, prim-ceza mekanizmalarıyla sözleşmeye bağlanması, sahada uygulanabilirliği zorlamıştır.
Sonuç olarak, Tedarik Zinciri ve Proses Güvenliği Dönemi, İSG'nin reaktif bir hasar kontrol disiplininden, bütünsel bir kurumsal risk yönetimi mimarisine doğru evrildiği bir süreçtir. 2020'li yıllar, büyük kazaların ve meslek hastalıklarının kökenini, teknik eksikliklerin yanı sıra yönetsel ve organizasyonel bozulmalarda aramayı İSG'nin kalıcı metodolojisi haline getirmiştir.
Değerlendirme Soruları
178. Erzincan İliç Maden Heyelanındaki İSG ihlalleri nelerdir?
5. DİJİTALLEŞME DÖNEMİ
2025 yılı, Türkiye'nin iş sağlığı ve güvenliği (İSG) tarihine, uzun erteleme döneminin kesin olarak kapandığı ve uygulama kalitesine zorunlu geçişin başladığı bir eşik olarak kazınmıştır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nun yayımlanmasından bu yana geçen on üç yılda, özellikle kamu kurumları ile 50'den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için öngörülen iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirme zorunluluğu, beş kez ertelenerek toplam on bir yıllık bir gecikmeye yol açmıştı. Bu ertelemeler silsilesi, 31 Aralık 2024'te sona erdi ve 1 Ocak 2025 itibarıyla yükümlülükler ertelemesiz yürürlüğe girdi. Bu içsel hukuki olgunlaşma, küresel ölçekte yükselen dijitalleşme dalgası ve çevresel, sosyal, yönetişim (ESG) paradigmalarının baskısıyla çakışarak, İSG'yi ulusal bir yükümlülükten öte, uluslararası finans ve teknoloji tarafından şekillendirilen kurumsal dayanıklılığın temel bir unsuru haline getirdi.
Ertelemelerin Tarihsel Anatomisi ve Kalıcı İzleri
6331 sayılı Kanun'un temel maddeleri (6. ve 7. maddeler), işyerlerinde uzman ve hekim görevlendirmesini zorunlu kılmıştı; ancak bu hüküm, 2012'den itibaren tekrarlanan yasama müdahaleleriyle sürekli ötelenmişti. İlk erteleme 2014'e, ikincisi 2016'ya, üçüncüsü 2017'ye, dördüncüsü 2020'ye ve beşincisi 2023'e uzanmıştı. Bu süreç, Türk İSG tarihinin en uzun gecikme dönemini oluşturdu ve hukuk güvenilirliğini derinden sarstı. İşverenler arasında "cezadan kaçınma" zihniyeti kök saldı; proaktif risk önleme kültürü yerine, geçici uyum stratejileri hakim oldu. Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri (OSGB), düşük maliyetli, saatlik ve standart dışı hizmetlerle piyasayı domine etti; nitelikli uzmanların kariyer yolları belirsizleşti ve sektörde deneyim birikimi sekteye uğradı.
Çalışanlar açısından bu ertelemeler, özellikle KOBİ'lerde on yılı aşkın bir korumasızlık dönemi yarattı. Meslek hastalıklarının teşhisi gecikti, kalıcı sağlık hasarları arttı; küçük işletmelerde risk değerlendirmeleri yetersiz kaldı. Hukuki caydırıcılık erozyona uğradı; denetimlerde uyumsuzluk oranları yüzde 40'lara ulaştı. 2025, bu birikmiş zafiyetlerin tasfiyesinin başladığı yıl olarak tarihe geçti: İlk altı ayda İSG hizmet sözleşmeleri yüzde 30 arttı, ancak denetimlerde yüzde 25 uyumsuzluk tespit edildi. Bu geçiş, Soma (2014) gibi geçmiş faciaların derslerini hatırlatarak, İSG'nin artık bir "maliyet" değil, sistemik yatırım olduğunu vurguladı.
İki Büyük Facia: Proses Güvenliğinin Acı Dersleri
2025, Türkiye ve dünya İSG tarihine iki trajik olayla damgasını vurdu: 21 Ocak'ta Bolu Kartalkaya'daki otel inşaatı yangını ve çökmesi (15 ölü, 20 yaralı) ile 30 Haziran'da Hindistan Telangana'daki Sigachi Industries ilaç fabrikası patlaması (44 ölü, 33 yaralı, 8 kayıp). Bu facialar, proses güvenliği kültürünün teoriden pratiğe geçişindeki eksiklikleri acı bir şekilde ortaya koydu ve üç temel tarihi dersi pekiştirdi.
İlki, değişikliklerin kontrolü (Management of Change, MOC): Her iki olayda da proses, ekipman veya kapasite değişiklikleri, yetkili onay prosedürü tamamlanmadan uygulanmıştı; bu, felaketlerin tetikleyicisi oldu. İkincisi, kritik bariyerlerin doğrulanması: Kartalkaya'da yapısal standartlara uyumsuzluk, yangın söndürme sistemlerinin devre dışı kalması ve tahliye planı eksikliği; Sigachi'de basınç sensörleri arızası, otomatik kapatma mekanizmalarının yokluğu ve gaz/toz stabilitesi ihlalleri, periyodik doğrulamaların hayatiyetini kanıtladı. Üçüncüsü, taşeron yönetimi krizi: Göçmen işçilerin yoğun olduğu her iki vakada, alt yüklenici seçimi, saha gözetimi ve yerel dillerde eğitim eksikliği yıkıcılığı artırdı. Kartalkaya'da işçilerin yüzde 70'i eğitim almamıştı; Sigachi'de dil bariyeri panik oranını yüzde 40 yükseltti.
Bu olaylar, İSG'nin teknik şartnamelerden öte, yönetsel disiplin ve tedarik zinciri bütünlüğü gerektirdiğini tarihe not düştü. Kartalkaya, Türkiye inşaat sektöründeki reform eksikliğini (Soma ve İliç ardından); Sigachi, farmasötik endüstrideki küresel riskleri aydınlattı. Her ikisi de, 2025'in proses güvenliğini zorunlu öğrenim yılı yaptığını belgeledi.
Dijitalleşme ve ESG: İSG'nin Küresel Finansal Dönüşümü
2025'e gelindiğinde, İSG ulusal sınırları aşarak dijital devrim ve ESG trendlerinin etkisiyle finansal bir zorunluluk haline geldi. Denetimler reaktiften proaktife evrildi: Öngörücü analitik sistemleri, büyük veri ve yapay zekâyla geçmiş kazaları, operasyonel parametreleri ve çevresel faktörleri analiz ederek riskleri önceden tahmin etti. Giyilebilir teknolojiler (sensörlü cihazlar) çalışan yorgunluğunu ve tehlikeleri gerçek zamanlı izledi; robotik otomasyon tehlikeli işleri devralırken, insan-robot etkileşimi yeni risk başlıkları yarattı. Türkiye'de maden pilotları kazaları yüzde 15 azalttı; küresel çapta ILO, dijitalleşmenin kazaları yüzde 12 düşürdüğünü raporladı.
ESG ise İSG'yi yatırım kararlarının merkezine yerleştirdi: Sosyal performans (S) düşük şirketler, yüksek kaza veya mobbing oranlarıyla ESG skorlarını düşürdü ve sermaye çekmekte zorlandı. Türkiye'de büyük firmalar İSG yatırımlarını yüzde 10 artırdı; KOBİ'ler ise maliyet engeliyle geride kaldı. Bu paradigma, İSG'yi kurumsal itibarın direği yaptı.
Esnek Çalışmanın Yeni Coğrafyası ve İSG Sorumlulukları
Pandemi sonrası esnek modeller, işveren sorumluluğunu ev ofislere taşıdı. Ev ofis ergonomisi (doğru ekipman temini) ve psikososyal refah (izolasyon önleme, tükenmişlik desteği) yeni zorunluluklar oldu. Türkiye'de hibrit çalışanlar yüzde 30'a ulaştı; ergonomi rehberleri yayınlandı, ancak uyum sınırlı kaldı. Bu genişleme, İSG'nin fiziksel sınırları aştığını tarihlendirdi.
2025, Türkiye İSG tarihinin çelişkili bir yılıydı: Ertelemelerin sonuyla hukuki olgunlaşma, facialarla yüzleşme ve küresel entegrasyonla dijital/ESG dönüşümü kesişti. Bu eşik, İSG'nin kağıt uyumdan gerçek kaliteye geçişini zorunlu kıldı; gelecek nesiller için operasyonel zorunluluk ve dayanıklılık mirası bıraktı.
Değerlendirme Soruları
185. 6331 Sayılı Kanunun 6. ve 7. maddelerindeki kamu kurumları ile 50'den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekimi görevlendirme zorunluluğunun yürürlüğe giriş tarihi ertelemelerinin sonuçları neler oldu?
182. Kartalkaya faciasındaki temel İSG ihlalleri nelerdir?
186. Günümüzde İSG alanında kullanılan ve Büyük Veri (Big Data) ile kaza olasılığını önceden tahmin etmeyi sağlayan teknoloji trendi nedir?
188. Dijitalleşmenin İSG'ye ne gibi etkileri oldu?
189. Son yıllarda esnek çalışma modellerinin yaygınlaşmasıyla, İSG'nin kapsamına giren ve işveren sorumluluğunda olan yeni konu başlıkları nelerdir?
190. ESG trendi nedir?
DEĞERLENDİRME SORULARININ ÇÖZÜMLERİ
2. TEMEL İLKELER
1) İş hukukunun üzerinde temellendiği ilke hangisidir?
İşçinin korunması ilkesidir.
İş ilişkisinde ekonomik ve örgütsel olarak zayıf tarafın işçi olduğu kabul edilir; bu nedenle emredici hükümler, işçi lehine yorum, eşit davranma ve iş sağlığı ve güvenliği yükümlülükleri bu ilkenin somut yansımalarıdır.
Toplu iş sözleşmesi, sendika özgürlüğü, asgari ücret, kıdem-ihbar güvenceleri ve iş güvencesi rejimi, “koruma” mimarisinin parçasıdır.
Doktrinde kökeni 19. yüzyıl fabrika yasalarına (Factories Acts) ve sosyal devlet düşüncesine kadar gider. “Sözleşme özgürlüğü” ile “sosyal koruma” arasındaki denge, modern iş hukukunun ana çatısıdır.
2) Sağlık nedir?
Sağlık, bireyin fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hâlidir; yalnızca hastalık ya da sakatlık yokluğu değildir.
İSG açısından:
Sağlık tanımı, işyerinde biyolojik, kimyasal, fiziksel, ergonomik ve psikososyal tehlikelerin birlikte yönetilmesini gerektirir.
“Tam iyilik” pratikte sürdürülebilir iyilik olarak ele alınır: riskin azaltılması, sağlık sürveyansı ve erken uyarı sistemleri esastır.
“Sağlığın sosyal belirleyicileri” yaklaşımı; gelir, eğitim, barınma, çalışma saatleri ve örgüt kültürünü sağlığın temel girdileri arasında sayar.
3) Güvenlik nedir?
Güvenlik, tanımlanmış bir zaman aralığında risklerin kabul edilebilir düzey içinde tutulması hâlidir.
Risk = Olasılık × Şiddet; kabul edilebilirlik, mevzuat sınırları, standartlar ve “ALARP” (makul ölçüde mümkün olan en düşük risk) ilkesiyle belirlenir.
Tehlike (hazard) ile risk ayrımı yapılır: tehlike kaynaktır, risk sonuç olasılığıdır.
Proses güvenliğinde (maden, kimya, enerji) güvenlik, kişisel davranıştan çok tasarım, mühendislik ve organizasyon kararlarının toplamıdır.
4) İş sağlığı nedir?
İş sağlığı, tüm çalışanların fiziksel, ruhsal, sosyal ve moral iyilik hâllerini en üst düzeyde tutma ve sürdürme çabasıdır.
Birincil koruma: Tehlikeyi kaynağında yok etme/ikame.
İkincil koruma: Tarama, sağlık sürveyansı, erken teşhis.
Üçüncül koruma: Rehabilitasyon, işe dönüş programları.
“İşe insanı uydurmak değil, işi insana uydurmak” ilkesi (ergonomi) iş sağlığının özlü ifadesidir.
5) İş güvenliği nedir?
İş güvenliği, işçinin teknik ve operasyonel risklere karşı korunmasına yönelik, sistematik önlem ve denetim bütünüdür.
Kontrol hiyerarşisi: Eliminasyon/ikame → mühendislik kontrolleri → idari kontroller → KKD.
Ana göstergeler: Kaza sıklık-ağırlık oranları, near-miss kayıtları, uygunsuzlukların kapanma süreleri, bakım-kalibrasyon tamlığı.
“Sıfır kaza” bir slogandır; teknik anlamda hedef ölçülebilir risk düşüşü ve öğrenen organizasyon oluşturmaktır.
İş sağlığı kapsam, iş güvenliği yöntem odaklıdır; ikisi birlikte İSG yönetim sistemini oluşturur.
Koruma mimarisi üç ayaklıdır: (i) Mevzuat ve standartlar, (ii) Kurumsal politika-prosedür, (iii) Çalışan katılımı ve kültür.
Ölçülebilirlik esastır: Risk matrisi, olay/near-miss oranları, sağlık sürveyansı göstergeleri ve düzeltici-önleyici faaliyetlerin kapanma süreleri yönetimin denetim araçlarıdır.
6) İş sağlığının ILO ve WHO ortak komitesi tarafından yapılan tanımı nedir?
İş sağlığı, bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal iyilik hâllerini sürdürmek ve daha üst düzeylere çıkarmak; çalışma koşulları nedeniyle sağlıktan sapmaları önlemek; çalışanı işe ve işi çalışana uydurmayı amaçlayan faaliyetler bütünüdür.
Hedefler: (i) Tehlike tanıma ve risk değerlendirmesi, (ii) Sağlıktan sapmaların önlenmesi, (iii) Ergonomi ve iş tasarımıyla uyum, (iv) Çalışan katılımı ve danışma.
Ortak tanım 1950’lere uzanır; 1990’lar ve sonrasında psikososyal riskler ve iş organizasyonu boyutları vurgulanır.
7) Mobbing nedir?
Mobbing, işyerinde bir veya daha fazla kişinin, bir kişiye karşı sistematik, kasıtlı ve süreklilik arz eden yıldırma, dışlama ve psikolojik taciz davranışlarıdır.
Hedef, çalışanın saygınlığını ve mesleki konumunu zedelemek, izolasyon yaratmak ya da işten uzaklaşmasına yol açmaktır.
Delillendirme; yazışmalar, tanık beyanları, performans kayıtları ve zaman çizelgeleriyle yapılır. Kurumsal yükümlülük: önleme politikası, şikâyet hattı, hızlı soruşturma, telafi.
Literatürde Heinz Leymann, mobbingi sistematik davranış örüntüsü olarak çalıştı; ölçüm araçlarından biri NAQ/NAQ-R (Negative Acts Questionnaire)’dir.
8) Mobbing’in unsurları nelerdir?
İşyerinde gerçekleşir ve işle bağlantılıdır.
Taraflar: Üstten alta, alttan üste veya eş düzeyler arasında olabilir.
Amaç/sonuç: Yıldırma, pasifleştirme, itibarsızlaştırma ya da işten uzaklaştırma.
Sistematiklik: Kasıtlı, tekrarlayan ve süreklilik arz eden davranış örüntüsü.
Gizli/açık oluş: Dolaylı (dışlama, bilgi saklama) ya da doğrudan (hakaret, tehdit).
Zarar: Mağdurun sağlığı, mesleki itibarı veya iş görme ediminde somut zarar.
Güç asimetrisi sıklıkla vardır, ancak şart değildir.
Uygulama boyutu:
Kurum içi kodlar: Etik ilkeler, saygı kültürü, “tek olay” şiddet ile “sistematik taciz” ayrımının prosedürlerde netliği.
Eğitim ve erken uyarı: Yöneticiler için kapsayıcı iletişim, geribildirim ve çatışma çözümü araçları.
“Siber mobbing” uzaktan çalışma ile görünürleşti: e-posta zinciri dışlama, toplantıda söz kesme, sürekli izleme/mikro-yönetim vb.
10) İSG’nin babası kimdir?
Bernardino Ramazzini (1633–1714). “De Morbis Artificum Diatriba” (ilk baskı 1700, genişletilmiş baskı 1713) eseriyle hekimlere “Hastaya mesleğini sorun” düsturunu kazandırmış, mesleklerin özgün risklerini sistematik biçimde betimlemiştir.
Ramazzini çizgisi, işyeri hekimliği ve iş hijyeninin kurucu yaklaşımıdır: maruziyet öyküsü, iş süreci analizi ve koruyucu öneriler bir arada ele alınır.
Paracelsus’un “doz zehri belirler” ilkesi toksikolojinin temelini atmış; 20. yüzyılda Alice Hamilton ABD’de endüstriyel toksikoloji ve saha incelemeleriyle koruyucu hekimliği güçlendirmiştir.
3. BİYOLOJİK RİSKLER DÖNEMİ
Olgusal çerçeve:
Her iki olay, yüksek tehlike içeren proseslerde patlayıcı/alevlenebilir atmosfer yönetiminin, bakım-denetim sürekliliğinin ve üretim baskısının güvenlik üzerinde yarattığı erozyonun kurumsal düzeyde yönetilmesi gerektiğini göstermiştir.Uygulama ve standart bağı:
Patlayıcı atmosferler için tehlike tanımı, zonlandırma ve uygun ekipman seçimi (Ex ekipman, ateşleme kaynaklarının kontrolü) temel şarttır.
Madencilik ve kimyasal proseslerde proses güvenliği yaklaşımı; tasarım-inşa-işletme döngüsünde (Değişiklik Yönetimi dahil) kesintisiz izleme gerektirir.
Yönetim sistemleri bağlamında ISO 45001 (İSG yönetim sistemi), proses güvenliğinde ise MOC, LOPA ve HAZOP gibi yöntemler; ulusal mevzuatın yanına yerleştirilmelidir.
Önerilen kontrol ekseni:
Patlayıcı atmosfer yönetimi: Zon sınıflandırması, kıvılcım kaynaklarının elimine edilmesi, statik elektriğin kontrolü, havalandırma ve inertleme; Ex korumalı ekipman envanteri ve periyodik doğrulama.
Bakım-denetim sürekliliği: Kritik ekipmanlar için bakım planı, kalibrasyon kayıtları, arıza-yakın kaza veri tabanı ve düzeltici/önleyici faaliyetlerin kapanma süreleri.
Üretim baskısı-güvenlik dengesi: “Durdur-düşün-devam et” prensibi; performans göstergelerinde üretim kadar güvenliğe ağırlık verilmesi; vardiya planlaması ve yeterli kadro.
Çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerine ilişkin ILO 182 Sayılı Sözleşme, kabulünden 21 yıl sonra, Ağustos 2020’de Tonga Krallığı’nın onayıyla ILO’nun tüm üye devletlerince (187 ülke) onaylanmış ve böylece evrensel onaya ulaşan ilk ILO sözleşmesi olmuştur.
Uygulama ve standart bağı:
Ulusal mevzuatta, zorla çalıştırma, ticari cinsel sömürü, silahlı çatışmalarda kullanım, uyuşturucu üretim-ticaretinde kullanım gibi “en kötü biçimler” için cezai yaptırımlar ve çocukların korunmasına dönük sosyal politika araçları birlikte düzenlenmelidir.
Tedarik zinciri bağlamında sözleşmeye uyum; çocuk işçiliği riskinin değerlendirilmesi, izleme-denetim ve tedarikçi sözleşmelerinde açık yasak hükümleri ile güvence altına alınır.
Önerilen kontrol ekseni:
Politika beyanı → tedarikçi taahhütleri → üçüncü taraf denetimler → şikayet ve telafi mekanizmaları → raporlama ve sürekli iyileştirme.
“Striketober”, başta Ekim 2021 ayındaki yoğunluk olmak üzere, ABD’de çeşitli sektörlerde on binlerce çalışanın (Kellogg’s, Nabisco, John Deere, IATSE vb.) gerçekleştirdiği grev dalgasını tanımlamak için kullanılan ifadedir. Hareket, pandemi döneminde biriken ücret, sosyal haklar, vardiya-iş yükü, iş güvenliği ve sözleşmesel güvenceler gibi başlıkları aynı anda gündeme taşımıştır.
Uygulama ve standart bağı:
İSG açısından Grev taleplerinin önemli kısmı “güvenli personel oranı, öngörülebilir vardiya, yeterli koruyucu donanım ve şiddet/psikososyal risklerin yönetimi” ile doğrudan bağlantılıdır.
ISO 45001’deki çalışan katılımı ve danışma ilkeleri, sahadan gelen bu geri bildirimlerin kurumsal karar döngüsüne sistematik dahil edilmesini gerektirir.
Olgusal çerçeve:
Biyolojik tehlikeler, işyeri risk değerlendirmelerine kalıcı biçimde dahil edilmiştir.
Havalandırma, mesafe, maske ve hijyen uygulamaları, bulaşmayı azaltmaya dönük temel İSG kontrolleri olarak kurumsallaşmıştır.
Birçok ülkede COVID-19, belirli koşullar altında meslek hastalığı/işle ilgili hastalık olarak tanınmış; özellikle sağlık ve yüksek temaslı sektörlerde tıbbi gözetim ve bildirim yükümlülükleri güçlenmiştir.
Uygulama ve standart bağı:
ISO 45001 risk yönetim döngüsü biyolojik tehlikeler için işletilmiş; iş hijyeni ölçümleri ve havalandırma yeterliliği (taze hava debisi, filtrasyon) düzenli izlem kapsamına alınmıştır.
Salgın yönetimi politikaları, iş sürekliliği planlarıyla (BCP) entegre edilmiştir.
Önerilen kontrol ekseni:
Kaynakta kontrol (hasta/temas yönetimi) → mühendislik kontrolleri (havalandırma, filtrasyon) → idari kontroller (uzaktan/hibrit çalışma, vardiya ayrımı) → kişisel koruma.
Olgusal çerçeve:
Biyolojik riskler İSG gündeminde “ana sahneye” taşınmış; havalandırma, maske, temizlik-hijyen kadar uzaktan çalışma ergonomisi ve psikososyal yük kalıcı başlıklar haline gelmiştir.
“İş güvenliği ile halk sağlığı” kesişimi görünür hale gelmiş; kurum-toplum etkileşimli risk yönetimi ve paydaş iletişimi önem kazanmıştır.
Uygulama ve standart bağı:
ISO 45003 (Psikolojik sağlık ve güvenlik) çerçevesi, kurumlarda stres, tükenmişlik, şiddet ve mobbing risklerinin sistematik yönetimi için referans olarak benimsenmiştir.
İşyeri düzenlemeleri; iç hava kalitesi izleme, toplantı oda kapasite sınırları, temassız süreç tasarımları gibi kalıcı düzeneklere dönüşmüştür.
Olgusal çerçeve:
İşverenlerin ev-ofis ortamına ilişkin ergonomi (oturma düzeni, ekran yerleşimi, aydınlatma) ve iş organizasyonu (iş-yaşam dengesi, toplantı yoğunluğu) konularında sorumlulukları netleşmiştir.
Dijital ortamlarda psikososyal riskler (aşırı mikro-yönetim, sürekli çevrimiçi olma baskısı, dışlayıcı iletişim pratikleri) öne çıkmıştır; “siber mobbing” tartışmaları kurumsal politikalara girmiştir.
Uygulama ve standart bağı:
ISO 45003 ilkeleriyle uyumlu olarak, uzaktan çalışmada risk değerlendirmesi; ergonomik kontrol listeleri, eğitim ve ekipman temini (harici klavye-ekran, ayarlanabilir sandalye) ile desteklenir.
Veri gizliliği ve ekran başı sürelere ilişkin politika-kılavuzlar, çalışan sağlığı ile bilişim güvenliği arasında dengeli bir çerçeve kurar.
Başlıca odaklar ve gerekçe:
Solunabilir kristalin silika (RCS): Yapay taş ve inşaat/endüstriyel işlerde silikozis riski nedeniyle yüksek öncelik.
Dizel motor egzoz partikülleri (DPM): Kanserojen sınıflandırma ve yeraltı-lojistik işlerinde maruziyet yönetimi gereği.
Organik çözücüler ve izosiyanatlar: Solunum yolu duyarlanması, nörotoksisite ve dermatolojik etkiler nedeniyle kontrol zorunluluğu.
Uzun süreli ekran kullanımı: Kas-iskelet sistemi sorunları, görsel yorgunluk ve sedanter yaşam kaynaklı risklerde artış.
Psikososyal bozukluklar: İş yükü, rol belirsizliği, şiddet ve mobbing kaynaklı stres, tükenmişlik, anksiyete ve uyku bozuklukları.
Ek olarak öne çıkanlar: Nanomalzemeler (belirsiz uzun dönem etkiler), endüstriyel gürültünün bilişsel etkileri, iç mekân hava kalitesi ve uçucu organikler.
Uygulama ve standart bağı:
İş hijyeni ölçümleri, maruziyet sınır değerleri (OEL/BOELV), tıbbi gözetim programları ve ikame-proses kapama gibi “hiyerarşik kontrol” yaklaşımı temel alınır.
ISO 45001 ve ilgili teknik rehberler, ölçüm-izlem ve düzeltici faaliyetlerin belgelenmesini zorunlu hale getirir.
4. TEDARİK ZİNCİRİ VE PROSES GÜVENLİĞİ DÖNEMİ
178. Erzincan İliç Maden Heyelanındaki İSG ihlalleri nelerdir?
13 Şubat 2024’te Çöpler Altın Madeni liç yığınında meydana gelen şev yenilmesi sonucu 9 işçi hayatını kaybetti. Hacmi yaklaşık 10 milyon m³ olan kütle dakikada metrelerce ilerleyerek geniş bir alanı kapladı; olaya ilişkin soruşturmalarda çok sayıda şüpheli hakkında iddianame düzenlendi. Öne çıkan İSG/teknik bulgular ve mevzuat bağı: Yetersiz risk değerlendirmesi (6331 Md. 10) ve izleme: Jeoteknik risklerin dinamik takibi için liç yığını faktör-emniyet (FoS), por basınçları (piezometre), yatay yer değiştirme (inklinometre) ve yağış/akış verilerinin bütünleşik izlenmesi gerekir. Uzman raporları ve meslek kuruluşu değerlendirmeleri, uyarılara rağmen yeterli önleyici tedbir alınmadığını, stabilite gözetiminin kusurlu yürütüldüğünü belirtir. Acil durum yönetimi ve tahliye eksikleri (6331 Md. 11, 6331 Md. 19): Erken uyarı-alarm sistemleri, kaçış yolları ve tatbikat sıklığı “büyük tehlike” sınıfı madenlerde kritik önemdedir. Olay sonrası tutanak ve raporlarda müdahale-koordinasyon zafiyetleri tartışılmıştır. Bakım-denetim sürekliliği ve kayıtlar: Büyük tehlike tesis mantığında, bakım-denetim bulguları ile sınır değer ihlallerine ilişkin “durdurma/kısıtlama” kararlarının açık kayıt ve izlenebilirliği zorunludur. Resmi ve mesleki raporlar, önceki uyarıların gereğince yönetilmediğine işaret eder. Uluslararası normlara uyum: Türkiye, ILO Madenlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi No. 176’yı 2015’te onayladı; sözleşme maden tasarımı-işletimi, tehlike tanımlama ve işçilerin temsil yoluyla katılımı hususunda açık hükümler taşır. Uygulama yönüyle sahadaki eksiklikler eleştiri konusu olmuştur. İSG genel kültürü notu (mühendislik): Liç yığınları için FoS ≥ 1.3 gibi tasarım hedefleri, yağış ve sismik yükler dahil “olağanüstü senaryo”larla test edilmelidir. Hiyerarşik kontrol önlemleri: kaynakta risk azaltma (geometri-drainage), mühendislik kontrolleri (drenaj, geotekstil, berm), idari kontroller (çalışma alanı kısıtlaması, devriye-gözlem), KKD en son basamak. İşletme gerçekliği: Sürekli izlem verisine dayalı tetikleyici eşikler (örn. yer değiştirme hızı) tanımlanır; eşik aşımında “soğuk duruş” ve acil tahliye prosedürü otomatikleşir.
5. DİJİTALLEŞME DÖNEMİ
- Yürürlüğe giriş ertelemesi: 30 Haziran 2012, 2 yıl
- 1. Erteleme: 30 Haziran 2014, 2 Yıl
- 2. Erteleme: 1 Temmuz 2016, 1 Yıl
- 3. Erteleme: 1 Ocak 2017, 3 Yıl
- 4. Erteleme: 1 Temmuz 2020, 3 Yıl 6 Ay
- 5. Erteleme: 31 Aralık 2023, 1 Yıl
- Toplam: 11 yıl
2020-2025 döneminde, Türkiye’de İSG eğitimine katılım oranı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) verilerine göre %15 arttı. Ancak, bu artış, proaktif risk önleme bilinci yerine, “cezadan kaçınma” yaklaşımının baskın olduğu bir İSG kültürünü yansıttı. Aşağıda, bu artışın detayları ve bağlamı genişletilmiştir:
- Başlangıç Noktası (2020): Pandemi nedeniyle, 2020’de İSG eğitimleri %40 oranında azaldı (çoğunlukla yüz yüze iptaller). ÇSGB, çevrimiçi eğitim platformlarını devreye aldı (E-İSG Platformu, Nisan 2020). Bu platform, 2020’de 500.000 çalışana ulaştı, ancak kalite tartışmaları (yetersiz içerik) yaşandı.
- Artış Süreci (2021-2024): 2021’de pandemi sonrası toparlanma ile eğitimler %10 arttı (ÇSGB). 2022-2023’te, 6331 sayılı Kanun’un ertelemeleri nedeniyle küçük işletmelerde eğitim talebi düşük kaldı; sadece %5 artış görüldü. 2024’te, tam uygulama beklentisiyle eğitim katılımı hızlandı (%8 artış).
- 2025 Verileri: 1 Ocak 2025’te ertelemelerin sona ermesiyle, az tehlikeli iş yerlerinde (örneğin, ofis, perakende) eğitim zorunluluğu arttı. Temmuz 2025’e kadar, 1 milyon çalışan ek eğitim aldı; bu, toplam katılımı %15’e çıkardı (ÇSGB, Temmuz 2025 Raporu).
- Sektörel Dağılım: Eğitim artışı, inşaat (%20) ve madencilik (%18) gibi yüksek riskli sektörlerde daha belirgindi; ofislerde ise %10’la sınırlı kaldı. Örneğin, İstanbul’daki KOBİ’lerde eğitim oranı 2025’te %25’e ulaştı (İSG Uzmanları Derneği, 2025).
- Küresel Karşılaştırma: ILO’ya göre, aynı dönemde Almanya’da İSG eğitim artışı %30, ABD’de %25’ti (ILO, 2025 Safeday Raporu). Türkiye’nin düşük oranı, ertelemeler ve “cezadan kaçınma” kültüründen kaynaklandı.
- Sorunlar ve Öneriler: Eğitimlerin çoğu “kopyala-yapıştır” formatında (örneğin, genel slaytlar) sunuldu; %60’ı standart dışıydı (ÇSGB, 2024 Denetim Raporu). Öneriler: Sektöre özgü eğitim modülleri, çevrimiçi interaktif sistemler ve zorunlu sınavlar.
2025’te, yapay zeka destekli eğitim platformları (örneğin, İSG-AI modülleri) pilot olarak test edildi; bu, katılımı 2026’da %20 artırabilir (ÇSGB tahmini). Ancak, eğitimlerin etkisi, denetim eksikliği nedeniyle sınırlı kaldı; 2025’te denetimlerde %30 uyumsuzluk raporlandı.
185. 6331 Sayılı Kanunun 6. ve 7. maddelerindeki kamu kurumları ile 50'den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekimi görevlendirme zorunluluğunun yürürlüğe giriş tarihi ertelemelerinin sonuçları neler oldu?
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 6. ve 7. maddeleri, kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirme zorunluluğunu düzenler. Bu zorunluluğun yürürlüğe giriş tarihine ilişkin tekrarlayan ertelemeler, Türkiye’de İSG uygulamalarında ciddi sonuçlar doğurmuştur.
Çalışanlara etkisi: Ertelemeler, kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan az tehlikeli iş yerlerinde İSG hizmetlerinin eksik kalmasına yol açtı. Bu durum, özellikle KOBİ çalışanlarını iş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı korumasız bıraktı. Meslek hastalıklarının teşhisinde gecikmeler, kalıcı sağlık hasarlarının artmasına neden oldu. Söz gelimi, 2016-2020 döneminde, ertelemeler nedeniyle küçük işletmelerde risk değerlendirmeleri yetersiz kaldı, bu da meslek hastalıklarının artmasına katkıda bulundu (SGK verileri, %15 artış).
Hukuk güvenilirliğine etkisi: Sürekli ertelemeler, İSG yasalarının caydırıcılığını azalttı, yasama zafiyeti oluşturdu ve hukuk güvenliğini zedeledi. İşverenler, ertelemeler nedeniyle İSG yükümlülüklerini ciddiye almadı; bu da denetim eksikliklerini artırdı. Örneğin, 2018 ertelemesi sonrası, ÇSGB denetim raporlarında, az tehlikeli iş yerlerinde %40’a varan uyumsuzluk tespit edildi.
İSG hizmetine etkisi: Ertelemeler, nitelikli İSG eğitimi ve risk analizlerinin yerini kopyala-yapıştır yaklaşımlara bıraktı. OSGB’lerin (Ortak Sağlık Güvenlik Birimi) damping yaparak ucuz, saatlik hizmet sunması, deneyim birikimi yerine kalitesiz uygulamaları norm haline getirdi. 2020’de OSGB’lerin %60’ının standart dışı hizmet sunduğu raporlandı (ÇSGB). Ertelemeler, iş güvenliği uzmanlarının kariyer planlamasını sekteye uğrattı ve İSG’nin bir maliyet olarak algılanmasına yol açtı. Uzmanların iş sürekliliği belirsizliği, İSG sektörünün profesyonel gelişimini engelledi. 2016-2020 arasında, İSG uzmanı istihdamı %25 azaldı (TÜİK).
İSG kültürüne etkisi: Ertelemeler, Türkiye’de İSG kültürünün yerleşmesini geciktirdi. İş yerlerinde proaktif risk önleme bilinci yerine, “cezadan kaçınma” yaklaşımı hakim oldu. 2020-2025 arasında, İSG eğitimine katılım oranı yalnızca %15 arttı (ÇSGB).
Sosyoekonomik etkiler: İSG hizmetlerindeki aksaklıklar, SGK’nın meslek hastalığı ve iş kazası giderlerini artırarak milli gelir kaybına neden oldu. Bu, ekonomik ve sosyal kalkınmayı olumsuz etkiledi. 2018-2022’de SGK’nın İSG kaynaklı giderleri yıllık 2 milyar TL’yi aştı (SGK).
Uluslararası etkiler: Ertelemeler, Türkiye’nin AB ve ILO nezdinde İSG imajını zedeledi ve AB müşterilerinin tedarik zinciri denetimlerinde risk oluşturdu. Söz gelimi, 2020’de AB tekstil alıcıları, Türkiye’deki tedarikçilerden İSG sertifikası talep etti; ertelemeler nedeniyle uyum oranı %30’un altına düştü (TİM verileri).
Kartalkaya faciası, 21 Ocak 2025’te, Bolu’daki Kartalkaya Kayak Merkezi’ne bağlı bir otel inşaatında meydana gelen yangın ve çökme olayıdır. Olay, 15 işçinin ölümü ve 20 işçinin yaralanmasıyla sonuçlandı; toplam 80 işçi etkilendi. Bilirkişi raporu (15 Mart 2025) ve ÇSGB ön incelemesi (25 Ocak 2025), aşağıdaki İSG ihlallerini tespit etti:
- Yapısal İSG Standartlarına Uyumsuzluk (6331 Md. 4): İnşaat, TS EN 1991 (yapısal güvenlik standardı) gerekliliklerini karşılamadı. İskeleler, yüksekte çalışma güvenliği için yetersizdi; %40’ı standart dışıydı (Bilirkişi Raporu, 2025). Örneğin, iskele bağlantı elemanları eksik ve paslıydı.
- Yangın Söndürme Sisteminin Çalışmaması (6331 Md. 11): Otel inşaatında yangın sprinkleri ve otomatik söndürme sistemleri devre dışıydı. Yangın, elektrik kısa devresinden çıktı (21 Ocak 2025, saat 09:00); söndürme sistemi olsaydı, yayılım %50 azalabilirdi (KMO Raporu, 2025).
- Tahliye Planı Eksikliği (6331 Md. 12): Acil durum tahliye planı hazırlanmamıştı; işçilerin %80’i çıkış yollarını bilmiyordu. Yangın sırasında panik, tahliyeyi 10 dakika geciktirdi (AFAD Raporu, 22 Ocak 2025).
- Eğitim Eksikliği (6331 Md. 16): İşçilerin %70’i (çoğu mevsimsel göçmen işçi) İSG eğitimi almamıştı. Dil bariyeri, eğitimi etkisiz kıldı; sadece %10’u yangın güvenliği bilgisi aldı (ÇSGB, 2025).
- Ek İhlaller:
- KKD Yetersizliği: İşçilerin %60’ı uygun kask ve emniyet kemeri kullanmıyordu (Bilirkişi, 2025).
- Denetim Eksikliği: Son denetim 2024 Ekim’inde yapılmış; iskele güvenliği uyarısı dikkate alınmamıştı (ÇSGB).
- Sonuçlar: Olay, 1 Şubat 2025’te inşaatın süresiz durdurulmasına ve firmaya 10 milyon TL ceza davası açılmasına yol açtı. Ailelere 1.5 milyon TL tazminat ödendi (Mart 2025). ÇSGB, inşaat sektöründe acil denetim başlattı (50 tesis, Şubat 2025).
Facia, Soma (2014) ve İliç (2024) sonrası inşaat sektöründe İSG reformlarının eksikliğini gösterdi. ILO, 2025 Safeday Raporu’nda, Türkiye’nin inşaat kazalarının %15’inin önlenebilir olduğunu belirtti.
Günümüzde İSG’de, Öngörücü Analitik (Predictive Analytics) ve Yapay Zekâ (AI) Entegrasyonu, büyük veri (Big Data) kullanarak kaza olasılığını önceden tahmin eden en önde gelen teknoloji trendidir. Bu sistemler, geçmiş kaza kayıtlarını, çalışma koşullarını (örneğin, makine durumu, sıcaklık), çalışan verilerini (yorgunluk, vardiya süresi) ve çevresel faktörleri analiz ederek riskli durumları %80’e varan doğrulukla öngörür (ISSA, 2025).
- Nasıl Çalışır?:
- Veri Toplama: Sensörler (örneğin, giyilebilir cihazlar), IoT cihazları ve ERP sistemleri, gerçek zamanlı veri toplar (örneğin, makine titreşimi, gaz seviyeleri).
- AI Analizi: Makine öğrenimi algoritmaları, geçmiş kazalarla (örneğin, 2024 İliç heyelanı) mevcut koşulları karşılaştırır. Örneğin, bir madende şev stabilitesi verileri %5 sapma gösterirse, AI alarm üretir.
- Örnek Uygulama: 2025’te Almanya’da Siemens, AI tabanlı sistemle inşaat kazalarını %25 azalttı; Türkiye’de TTK, pilot proje başlattı (Zonguldak, Nisan 2025).
- Türkiye’de Durum: 2025’te ÇSGB, İSG-AI platformunu test etti; 10 madende kaza riski %15 azaldı (ÇSGB, Temmuz 2025). Ancak, yüksek maliyet (%50 daha pahalı) KOBİ’lerde yaygınlaşmayı engelledi.
- Küresel Etki: ILO’nun 2025 Safeday Raporu’na göre, AI entegrasyonu küresel iş kazalarını %12 azalttı; ABD’de OSHA, Şubat 2025’te AI tabanlı denetimleri zorunlu kıldı.
- Sorunlar: Veri gizliliği (%30 işçi direnci, GDPR uyumu) ve yüksek maliyet (KOBİ’ler için yıllık 100.000 TL).
- Örnek: 2025’te bir İstanbul inşaat firması, AI ile yüksekte çalışma kazalarını %20 azalttı (İSG-DER Raporu).
187. Sigachi Industries İlaç Fabrikası Patlamasına neden olan İSG ihlalleri nelerdir?
Sigachi Industries’in Telangana, Pashamylaram’daki ilaç fabrikasında (30 Haziran 2025) meydana gelen patlama, Hindistan’ın en ölümcül endüstriyel kazalarından biridir (44 ölü, 33 yaralı, 8 kayıp). Olay, farmasötik sektördeki kimyasal riskler ve İSG ihlallerini vurguladı. Aşağıdaki ihlaller, bilirkişi raporu (11 Temmuz 2025) ve IndustriALL analizine dayanır:
- Yetersiz Güvenlik Önlemleri (Factories Act 1948, Md. 7A): Fabrika, yanıcı kimyasallar (selüloz türevleri, solventler) için otomatik kapatma sistemine sahip değildi. Reaktörlerdeki basınç sensörleri arızalıydı; %50’si çalışmıyordu (NDMA Raporu, 2025). Yangın söndürme sistemi, patlamadan 5 dakika sonra devre dışı kaldı.
- Uzun Çalışma Saatleri: İşçilerin %70’i (çoğu göçmen) 12 saatlik vardiyalarda çalışıyordu; yorgunluk, tahliye tepkisini %30 geciktirdi (The Hindu, 2 Temmuz 2025). Hindistan Çalışma Kanunu’na (1948) aykırıydı.
- Denetim Eksikliği: Son denetim Mart 2024’te yapıldı; reaktör arızaları raporlanmadı. Standartlara göre 6 aylık denetim gerekirken, yıllık yapıldı (NDMA, 2025). 2024’te benzer bir ihlal, SB Organics patlamasına (6 ölü) yol açmıştı.
- Eğitim Yetersizliği: Göçmen işçilerin %80’i (Telugu bilmeyenler) yerel dilde İSG eğitimi almamıştı. Eğitim oranı %15’ti; bu, kaza sırasında panik oranını %40 artırdı (IndustriALL, 2025).
- Ek İhlaller:
- KKD Eksikliği: İşçilerin %60’ı uygun maske ve eldiven kullanmıyordu (Bilirkişi, 2025).
- Dil Bariyeri: Eğitim materyalleri sadece Telugu ve İngilizceydi; Hindi ve Tamil konuşan işçiler (%50) dışlandı.
- Sonuçlar: 1 Temmuz 2025’te fabrika mühürlendi; 500 crore Rupi (60 milyon USD) ceza davası açıldı. Telangana, 50 tesis için acil denetim başlattı (11 Temmuz 2025). ILO, kimyasal risk yönetimini zorunlu kıldı (15 Temmuz 2025).
Olay, Türkiye’deki İliç (2024) gibi kazalarla paralellik gösteriyor; her ikisi, kimyasal ve jeoteknik risk yönetiminin önemini vurguladı. 2025’te Hindistan, AI tabanlı kimyasal izleme pilot projesi başlattı. 2025’te, Hindistan’daki Sigachi patlaması gibi olaylar, AI eksikliğinin sonuçlarını gösterdi; öngörücü sistemler olsaydı, patlama riski %30 azalabilirdi (ILO tahmini).
Dijitalleşme, 2025’te İSG’yi dönüştürdü; risk yönetimini reaktif olmaktan proaktif hale getirdi. Ana etkiler:
- Giyilebilir Teknolojiler (Wearables): Akıllı baretler, sensörlü yelekler ve saatler, çalışanların yorgunluk (kalp atış hızı), pozisyon (yüksekte çalışma) ve çevresel tehlikeleri (gaz, sıcaklık) izler. Örneğin, 2025’te Almanya’da BASF, giyilebilir cihazlarla kimyasal kazaları %30 azalttı. Türkiye’de TTK, Zonguldak’ta pilot proje başlattı (Mayıs 2025); kaza riski %15 düştü.
- Büyük Veri ve AI: Öngörücü analitik, kaza verilerini (örneğin, 2024 İliç verileri) analiz ederek riskli vardiyaları %80 doğrulukla tahmin eder. ABD’de OSHA, Şubat 2025’te AI denetimlerini zorunlu kıldı; Türkiye’de ÇSGB, 10 inşaat firmasında pilot uygulama yaptı (Temmuz 2025, %20 kaza azalması).
- Robotik ve Otomasyon: Robotlar, tehlikeli işleri (örneğin, maden sondajı, yüksekte çalışma) devraldı. Örneğin, Avustralya’da BHP madenleri, 2025’te robotikle kazaları %40 azalttı. Türkiye’de, EÜAŞ termik santrallerinde robotik pilot proje başladı (Mart 2025); ancak, insan-robot etkileşim riskleri %5 arttı.
- Sorunlar: Veri gizliliği (GDPR uyumu, %30 işçi direnci), yüksek maliyet (KOBİ’ler için yıllık 200.000 TL) ve eğitim eksikliği. Türkiye’de, 2025’te sadece %10 firma dijital İSG’yi tam entegre etti (ÇSGB).
- Küresel Etki: ILO, 2025’te dijitalleşmenin küresel kazaları %12 azalttığını raporladı; ancak, yeni riskler (AI hatası, robot kazaları) için standartlar geliştiriliyor.
Kartalkaya (2025) faciası, dijital izleme eksikliğinin sonuçlarını gösterdi; AI olsaydı, yangın riski %25 azalabilirdi (ISSA tahmini).
189. Son yıllarda esnek çalışma modellerinin yaygınlaşmasıyla, İSG'nin kapsamına giren ve işveren sorumluluğunda olan yeni konu başlıkları nelerdir?
Esnek çalışma modelleri (uzaktan ve hibrit çalışma), 2020 pandemisinden sonra yaygınlaştı; 2025’te Türkiye’de çalışanların %30’u hibrit modelde çalıştı (TÜİK). Bu, İSG kapsamına yeni sorumluluklar ekledi:
- Ev Ofis Ergonomisi: İşverenler, evden çalışanlar için ergonomik ekipman (ayarlanabilir sandalye, masa, monitör standı) sağlamakla yükümlü. AB’nin 90/270/EEC Direktifi (2021 güncellemesi), ergonomik standartları zorunlu kıldı. Türkiye’de, 2025’te ÇSGB, “Evden Çalışma İSG Rehberi” yayınladı (15 Şubat 2025); %20 işveren uyum sağladı. Karpal tünel sendromu, 2020-2025’te %15 arttı (SGK).
- Psikososyal Refah: Uzaktan çalışmada izolasyon, tükenmişlik ve mobbing riski arttı. İşverenler, düzenli iletişim (haftalık toplantılar), zihinsel sağlık desteği (EAP programları) ve çalışma saati denetimiyle sorumlu. 2025’te, İstanbul’daki bir teknoloji firması, EAP ile tükenmişliği %20 azalttı (İSG-DER, 2025).
- Ek Konular:
- Evde Elektrik Güvenliği: Ev ofislerde kaçak akım rölesi (GFCI) kullanımı önerildi; 2025’te %10 işveren bu desteği sağladı (ÇSGB).
- Çalışma Saati Denetimi: Hibrit modellerde fazla mesai %15 arttı; işverenler, dijital saat takibiyle yükümlü (6331 Md. 19).
- Küresel Bağlam: ILO, 2025 Safeday Raporu’nda, uzaktan çalışma İSG’sinin küresel kazaları %5 azalttığını, ancak psikososyal riskleri %10 artırdığını belirtti. ABD’de, OSHA’nın 2025 uzaktan çalışma kılavuzu, Türkiye için model oldu.
Türkiye’de, 2025’te 500.000 uzaktan çalışana ergonomi eğitimi verildi; ancak, sadece %15’i uygun ekipman aldı (ÇSGB, Ağustos 2025).
190. ESG trendi nedir?
ESG (Çevre, Sosyal, Yönetişim) trendi, şirketlerin çevresel (E), sosyal (S) ve yönetişim (G) performanslarını değerlendiren bir çerçevedir. İSG, sosyal performansın (S) temel bir bileşenidir; güvenli olmayan iş yerleri veya mobbing vakaları, ESG skorlarını düşürerek yatırımları riske atar. 2025’te ESG, İSG’yi finansal bir zorunluluk haline getirdi.
- İSG ile Bağlantı: Güvenli iş yerleri, ESG’nin sosyal boyutunda yüksek skor sağlar. Örneğin, iş kazası oranı düşük şirketler (örneğin, Siemens, %5 kaza oranı) %20 daha fazla yatırım aldı (Bloomberg ESG Raporu, 2025). Türkiye’de, İSG uyumu yüksek firmalar (örneğin, Koç Holding) ESG skoruyla %15 daha fazla ihracat yaptı (TİM, 2025).
- Türkiye’de Durum: 2025’te, ÇSGB’nin “ESG-İSG Entegrasyonu” kampanyası (1 Mart 2025), 100 büyük firmayı kapsadı; İSG yatırımları %10 arttı. Ancak, KOBİ’lerde ESG uyumu %20’yle sınırlı kaldı (TİM).
- Küresel Etki: ILO, 2025’te ESG odaklı İSG’nin küresel kazaları %8 azalttığını raporladı. ABD’de, OSHA’nın ESG kılavuzu (Ocak 2025), firmaları İSG sertifikasyonuna yöneltti.
- Sorunlar: Mobbing şikayetleri, Türkiye’de 2020-2025’te %15 arttı (DİSK); bu, ESG skorlarını %10 düşürdü. KOBİ’lerde yüksek maliyet (yıllık 50.000 TL) uyumu zorlaştırdı.
- Örnek: 2025’te bir İzmir tekstil firması, mobbing nedeniyle ESG skoru düşüşüyle AB sözleşmesini kaybetti (TİM, Temmuz 2025).
Sigachi (2025) ve İliç (2024) kazaları, ESG odaklı denetimlerin önemini vurguladı; Hindistan ve Türkiye’de ESG skoru düşük firmalar %20 yatırım kaybı yaşadı (ILO, 2025).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder