Anglikan Kilisesinin Oluşum Süreci Ve Kilise-Devlet Çatışması

 

Giriş

Roma'nın düşmesiyle oluşan boşluğu dolduran papalar kendi otoritelerini kurmuşlardır. VIII. yüzyılda siyasal işlev kazanan papalık tarihi şekillendirmeye başlamıştır. Aforoz gibi siyasal yetkiler, papaların güçlenmesinde etkili olmuş, papalık siyasal otorite kurma yoluna girmiştir. Ortaçağ sonunda papalığın otoritesi yükseliyordu. Ancak 14. yüzyıldan itibaren ulus-devlet anlayışının uyanışı papaları siyasal anlamda zor günlerin beklediğinin habercisiydi.

Tudor hanedanı dönemi başlarken

XI. yüzyıl İngilteresinde 50 kilise vardı. Rahipler köylü sınıfındandı. Okuma yazma bilmiyorlar, evlilerdi. Ancak papalığın baskısı arttı. Kilise sayısı 3000'e çıktı. İngiltere'de beşte bir ile üçte bir arasında toprak kilisenin eline geçti.

Tudor dönemi papalığın lordlardan etkili olduğu bir dönemde başlıyordu. Kilise bağışlarla büyümeye devam ediyordu. Yargılama yetkisi vardı. Kralın gücü zayıflıyordu, çift başlılık vardı. Bununla birlikte veba salgını ve tarım krizinin sona ermesiyle nüfus artmış, ülke uluslararası alanda güçlenmişti. Wycliff gibi düşünürler İngiltere'de kilisenin servet edinmesini, günah çıkarma belgesi satmasını eleştirmeye başlamışlar, hatta kilisenin vergi muafiyetinin kaldırılmasını istiyorlardı.   

VIII. Henry ve güçler savaşı

1503'te İspanya'da Ferdinand, Papa II. Julius'tan kız kardeşi Catherine'nin İngiltere Prensi Henry ile evlenmesi için izin istemişti. Catherine Henry'nin ölen ağabeyi ile evliydi. Papalık önce lanetleneceklerini söyleyerek evliliğe karşı çıkmıştı. Papaya yüklü bir çeyiz gönderilince evliliğe izin verilmişti.

Kral VIII. Henry'nin Lutherciliğe karşı Moore'un yardımıyla Yedi Sakramentin Savunması kitabını yazması üzerine Papa X. Leo krala defender of faith unvanı verdi ki bu günümüzde bile kullanılmaktadır. 

Henry, rahipleri "dış güçlerden emir almakla" suçladı. Dispensations Acts'i çıkararak daha önce papaya ait ayrıcalık tanıma yetkilerini Canterbury piskoposuna verdi.

Henry'nin Catherine'den erkek çocuğu olmayınca Kardinal Wolsey, Papa VII. Clemenz'den evliliğin geçersiz sayılmasını istedi. Henry boşanmadan sonra Anne Boleyn ile evlenmek istiyordu. Catherine'in kraliçe kalmasını isteyen İspanya, Vatikan'a casuslarını göndererek Henry'nin bağışlanmayı kişisel nedenlerden istediğini söylemişti. Catherine'in yeğeni olan Alman İmparatoru boşanmaya izin vermemesi için papayı uyardı.

Henry boşanma konusunda parlamento desteğine başvurdu. Burjuva da feodalite destekçisi kiliseye karşı kralın yanında yer aldı. Henry Vatikan'la görüşmeleri kesti. Yeni bir kilise kurarak başına geçti. Papalığın kurumlarını lağvetti, mallarına el koydu. Devleti mali sıkıntıdan kurtardı. Papa kralı aforoz etti. İngiltere'ye karşı haçlı seferi düzenlemek istediyse de Osmanlı Türkleri tehlikesi buna engel oldu.  Henry, 1533'te Anne ile evlendi. Din adamlarının her yıl üst üste 13 pazar ayini sonrası papaya beddua etmelerini emretti. Mali sıkıntılar baş gösterince manastırlara el koyuldu. İngilizce ibadete karşı çıkanların başlattığı isyanlar bastırıldı. 1545'te devletin kiliselere el koyması kararı alındı.

VI. Edward-I. Mary "Kanlı"

VI. Edward döneminde, din adamlarının evlenmesine izin verildi. Ayinler İngilizce yapılmaya başlandı. Kilisenin mallarına el koyulmasına karşı başlatılan Ket isyanı 1549'da bastırıldı. Katolisizmden kaçanlar İngiltere'ye sığındı. Mary ise kilisenin başı unvanını reddetti. İspanya kralı ile evlendi. İngiltere Katolik kilisesine katıldı, papalık otoritesi yeniden kuruldu.

I. Elizabeth ve Anglikan kilisesinin kuruluşu    

Papa Elizabeth'in kraliçeliğini tanımamıştı. Elizabeth kilisenin başına geçti, Protestanlığı geri getirdi. Mal varlığına el koyulan papazların evlenmelerine izin verildi. Katoliklere yaptırımlar getirildi. 1563'te Anglikan kilisesi kuruldu.

Elizabeth bir süre her kesimi memnun edecek uzlaşmacı siyaset izledi. Bu yüzden bazı araştırmacılar İngiliz reformuna Via Media diyecekti. Ne var ki uzlaşmacılık Papa V. Pius'un kraliçeyi aforozuyla son buldu.  Papa V. Pius İngiltere'ye haçlı seferi istedi. Fakat Avrupa prensleri İngiltere'nin deniz gücünden çekiniyordu. Elizabeth 1581'de Roma kilisesi üyelerini vatan haini ilan etti. Mary Stuart'ın idamı üzerine İspanya ada'ya saldırdı. 1588'de yapılan deniz savaşını İngiltere kazandı. Açık deniz hakimiyeti İngiltere'ye geçti. Kolonizasyon başladı, ticaret arttı. Papacılar etkilerini yitirdiler. Elizabeth tarihe Anglikan kilisesinin annesi olarak geçti. Diğer taraftan Elizabeth'in çocuğu olmadığı için Tudor hanedanı dönemi sona erecek, Stuart hanedanı dönemi başlayacaktı.

Tartışma

Tudor döneminin en önemli olayı kuşkusuz Anglikan kilisesinin kuruluşudur. Bugün dünyada Protestanlığa bağlı 800 milyon ila 1 milyar insanın yaklaşık 85 milyonu kayıtlı Anglikan üyesidir.

Devlet eliyle kurulan Anglikanizmin oluşumunda din adamları eliyle kurulan Luteranist ve Kalvinist hareketlerdeki kadar dinsel çekişme yaşanmamıştır. Dolayısıyla Tudor hanedanını Anglikan kilisesini kurmaya götüren sebep, Henry ile Catherine'nin boşanmasına karşı çıkılması gibi kişisel bir gerekçe değildi. Dinsel de değildi, daha çok veba ve tarım krizleri sonrası güçlenen İngiltere ile Papa arasındaki siyasal ve ekonomik güç savaşıydı.