Nixon Formülü

Merkez freni yalnızca bir kademe gevşetti. Bir haftalık vadeli repo ihale faiz oranı ya da kısaca politika faizini %40,5’ten %39,5’e indirdi. Bandı da buna paralel olarak daralttı: gecelik borç verme %43,5 → %42,5, gecelik borç alma %39,0 → %38,0 oldu. PPK'nın bunu normalde her ay açıklaması beklenir. 

Gecelik borçlanma ve borç verme faizleri bankaların merkezden bir günlüğüne borç alıp verebildiği “hazır imkânlar”ın oranları. Politika faizinin etrafındaki koridoru çiziyor; piyasaya “fazla oynama” demenin kibar yolu. Kullanılsa da kullanılmasa da piyasayı hizaya sokuyor. 

Mevduat ve kredi faizlerinde mikroskopik gevşeme alanı açıldı, ancak bankalar fonlama maliyetine, regülasyona ve risk iştahına bakar. “Hemen ucuz kredi yağmuru” bekleyen yok tabii. XBANK endeksi 20-22 Ekim tarihleri arasında overexpectation geliştirdi. Faiz kararı sonrası ise görece sakindi. 

Önde fiyatlandı, günde sönük kaldı. 

Aslında karar beklenen ölçekteydi. XBANK'ı yükselten söylenti etkisiydi. KY bir kez daha beklenti değil dedikodu dedi. Diğer taraftan XBANK'ı ihtiyatlı kılan uluslararası yorumcuların indirim adımının küçülmesini enflasyonun riskinin artmasına yorması oldu.  

Nitekim Moody's pozitif ivme yavaşladı derken ivmenin kendisini ifade ediyor, sorun yok. Ancak başkanın konuşmasındaki dezenflasyon sürecinde yavaşlama ifadesi akla 1972 seçim kampanyasında Richard Nixon'un “The rate of increase in inflation is slowing down” (Türkçesi Enflasyonun artış hızı yavaşlıyor) sözünü getirmedi değil.

Bu arada, ah be Nixon. Dışarıda Rusya, Çin, Vietnam, içeride hayat pahalılığı, enflasyon, protestolar... Altın patlamış. Dünya haritası kan revan, Batı Asya (Ortadoğu) fokur fokur. Uzun hikaye, karışık.

Ekonomi çokça kozmetiklenen bir şey. Bilirsiniz iktisatçı Paul Samuelson 70'li yıllarda Newsweek’teki köşesinde sık sık Nixonomics'i haşlıyor, sürekli çemkiriyordu. Orada Hugo Rossi'nin "başkan üçüncü türevle kampanya yaptı" sözünü meşhur etmişti. Hugo Rossi kompleks analiz uzmanı bir matematikçi halen hayatta, Samuelson 2009'da gitti.

Hugo Rossi pek bilinmese de Nobelli Samuelson'un (David Ricardo ödülü de var) yazıları daha çok hafızalarda. Gerçi 90'lı yıllarda bizde de kelli felli bir gazeteci köşesinden ilk kendisi söylüyormuş gibi Nixon'u eleştirmişti. Neyse.

Bizim dezenflasyon sürecimiz Ağustos'tan itibaren yavaşlamış. Toplu sözleşme görüşmeleri bitti ya, taşlar ortaya çok dökülür. 

O halde iyi bir tarım ülkesinde bolluğun ve arzın artması beklenen Ağustos'ta ne oldu, kaba bir özet. 

Özellikle makro iktisatta P hem fiyat hem de fiyatlar toplamının fiyat sayısına bölümü ya da fiyatlar genel seviyesi anlamında kullanılır. μ kullanılsa daha iyi olur ama P kullanılır. 

P(t₀), t₀ anındaki fiyat seviyesi olsun, biz genelde bunu bir ay, bir çeyrek veya yıl olarak alırız. P(t₀)'ın sade olması için bir baz yıl seçilir, 100 olarak kabul edilir. Buradan doğru orantı ile P(t₀) çekilir. Böylece,

$$P(t_0)>P(t)$$ $$P(t_0)>100$$

doğrudur. 

$$\frac{P(t_1)-P(t_0)}{t_1-t_0}<0$$

veya

$$\frac{\mathrm{\Delta }P}{\mathrm{\Delta }t}<0$$

ise fiyatlar düştü denir. Öte yandan,

$$\frac{\mathrm{\Delta }P}{\mathrm{\Delta }t}>0$$

ise fiyatlar arttı denir. Tanımdan, Δt → 0,  Δt sağdan ve soldan 0'a giderken,

$$\underset{\mathrm{\Delta }t\to 0}{\lim }\frac{\mathrm{\Delta }P}{\mathrm{\Delta }t}=\frac{\mathrm{d}P(t)}{\mathrm{d}t}$$

olduğu açıktır. Aşağıdakiler doğrudur: 

(i) adı geçen dönemde deflasyon vardır,

$${\left[\frac{\mathrm{d}P(t)}{\mathrm{d}t}\right]}_{t=0}<0$$ ise

(ii) ve enflasyon vardır,

$${\left[\frac{\mathrm{d}P(t)}{\mathrm{d}t}\right]}_{t=0}>0$$ ise.

Ayrıca, 

$${\left[\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}t}\left(\frac{\mathrm{d}P(t)}{\mathrm{d}t}\right)\right]}_{t=0}<0$$

veya

$${\left[\frac{{\mathrm{d}}^{2}P(t)}{\mathrm{d}{t}^2}\right]}_{t=0}<0$$

ise dezenflasyon vardır. Yeni (!) dezenflasyon sürecinde yavaşlama... demişken hızlanma da olsun:

$${\left[\frac{{\mathrm{d}}^{3}P(t)}{\mathrm{d}{t}^3}\right]}_{t=0}<0$$

Dolayısıyla buradan yavaşlama,

$${\left[\frac{{\mathrm{d}}^{3}P(t)}{\mathrm{d}{t}^3}\right]}_{t=0}>0$$

Grafikte Ağustos fiyatları siyah eğri ile gösteriliyor ve yükseldiği görülüyor. Kırmızı eğri ile gösterilen dP(t)/dt zaman ekseninin üzerinde, enflasyon var. Yeşil eğri ile gösterilen d^2P(t)/dt^2 zaman ekseninin altında, dezenflasyon var. Mavi eğri ile gösterilen d^3P(t)/dt^3 Ağustos ayında zaman ekseninin üzerine çıktı, dezenflasyon sürecinde yavaşlama başladı.

Arz şu kadar artırılır veya talep şu kadar azaltılırsa {\mathrm{d}}^{3}P(t)/\mathrm{d}{t}^3 zaman eksenine döner demek oldukça dolambaçlı. Bu ancak seçim çalışmasında olur.  Çünkü bu basitleştirerek regresyonlansa bile en iyi ihtimalle:

$$100 + 0.005 ( t - 10 {)}^4+ 0.15 t - 0.05 ( t - 9 {)}^2+ 0.001 ( t - 9 {)}^3$$

tipinde bir eğri çıkar ki bu yukarıdaki yaklaşık eğrinin ta kendisi.

PPK metinlerindeki dezenflasyon süreci yavaşlamasının Türkçesi fazla rehavete kapılmayın. 

Aman üçüncü türeve dikkat, ikinci türev yukarı kıvrılıyor.