Öz
Bu çalışma,
kaldıraç ve yüksek volatilite ile karakterize edilen kripto vadeli işlem
piyasalarında etkin trade stratejileri geliştirmek ve finansal riski yönetmek
amacıyla entegre bir veri analizi çerçevesi sunmaktadır. Çalışma, bir varlığın
likidite derinliğini yansıtan Emir Defteri (Orderbook), pozisyon taşıma
maliyetini ve spekülatif iştahı gösteren Basis ve Fonlama (Funding) Oranları
ile piyasaya giren kaldıraç miktarını ölçen Açık Pozisyon (OI) ve Taker Akışı verileri
gibi dört temel veri setini kapsamaktadır.
Ana bulgular, Funding > 0.02 gibi aşırı pozisyonlanma eşiklerinde kaldıraç seviyesinin düşürülmesini ve likidasyon tamponunun (CB) dinamik yönetimini önermektedir. Ayrıca, OI'ın fiyat hareketiyle çapraz doğrulanmasının (cross-validation) trend gücünü belirlemede zorunlu olduğu ve Taker Akışı gibi tekil sinyallerin Emir Defteri ve OI verileriyle teyit edilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Sürdürülebilir başarı, yalnızca fiyat grafiklerine değil, likidite, kaldıraç ve yatırımcı algısının bütünleşik dinamiklerine odaklanan, disiplinli ve veriye dayalı bir yaklaşımla sağlanır.
Çalışma, feature engineering (TB%, basis%, OI eğimi, spread, liq-notional), hedef tanımı (tetik → fill → PnL) ve geri-test/ileri-test düzeniyle (walk-forward) ölçülebilir bir çerçeve sunmaktadır. Yanlılıklar için leakage ve look-ahead kontrolleri uygulanmıştır.
Finansal piyasalarda başarılı bir vadeli işlem (futures)
stratejisi oluşturmak, yalnızca fiyat grafiklerini incelemenin ötesinde,
likidite, emir akışı ve yatırımcı algısı gibi temel verileri derinlemesine
anlamayı gerektirir. Kripto varlık piyasalarında yapılan bu çalışma, özellikle
kaldıraç ve yüksek volatilite bağlamında yararlı olacaktır. İlerleyen
bölümlerde, kripto varlık borsalarından elde edilen temel verilerin kurumsal
bir bakış açısıyla nasıl yorumlanacağı ve alım-satım kararlarına nasıl entegre
edileceği detaylandırılmıştır. Söz konusu analitik süreçlerin güvenilirliği ve
sürekliliği, verinin 'çekirdekten toplanması → işlenmesi → kalıcılaştırılması →
raporlanması' adımlarını izleyen boru hattı mimarisinin, IaC (Altyapı Kod
Olarak) prensipleri ve konteynerizasyon standartlarına uygun ve üretim ortamı
(prod) için tam olarak taşınabilir olmasına bağlıdır.
Kısaltmalar
Agg-trades Aggressive
Trades (Agresif İşlem Kümeleri)
ATR Average
True Range (Ortalama Gerçek Aralık)
CB Caution
Buffer / Call Boundary (Likidasyon Tamponu/Sınırı)
EMA Exponential
Moving Average (Üstel Hareketli Ortalama)
L/S Long/Short
Ratio (Uzun/Kısa Pozisyon Oranı)
OI Open
Interest (Açık Pozisyon)
PnL Profit
and Loss (Kâr ve Zarar)
TB% Taker
Buy Percentage (Alıcı Taker Yüzdesi)
USDT United
States Dollar Tether (Tether - Sayısal Örneklerde Kullanılan Stabil Kripto Para
Birimi)
A. Orderbook Analizi (Fiyat ve Likidite Derinliği)
Fiyat derinliği, bir varlığın mevcut alım ve satım
seviyelerindeki toplam likiditeyi gösteren en temel veri setidir.
- 1. Orderbook
Snapshot (Emir Defteri Anlık Görüntüsü):
Bu veri, piyasadaki mevcut bid (alış) ve ask (satış)
seviyelerinin tam resmini ve bu seviyelerdeki toplam derinliği (miktar) sunar.
Yorumlamada temel amaç, piyasada olası bir fiyat hareketini destekleyecek veya
engelleyecek likidite "duvarlarının" nerede bulunduğunu tespit
etmektir. Aynı zamanda, piyasayı manipüle etme girişimi olabilecek, piyasaya
sürülüp anında çekilen büyük sahte emirlerin (spoofing) avcılığı[1] için de tek
referanstır.
- Trade Entegrasyonu: Önemli bir kırılma (breakout)
veya yeniden test (retest) öncesinde yeterli likidite olup olmadığı
kontrol edilmeli. Emir defterinin ilk beş kademesindeki sürekli incelme,
kaldıraçlı pozisyonların likidasyon (tasfiye) seviyeleri (CB - Caution
Buffer/Call Boundary) için daha nefesli, yani daha geniş marjlar
bırakılması gerektiğini işaret edebilir.
- 2. En İyi Alış/Satış (Best
Bid/Ask) ve Spread:
Bu veriler, piyasada anlık olarak gerçekleştirilebilecek
en iyi alım ve satım fiyatlarını ve miktarlarını gösterir. Alış ve satış
fiyatları arasındaki farkın (Spread) genişlemesi, piyasa yapıcıların geri
çekildiğini ve piyasanın likiditesinin gerilediğini gösterir.
- Trade Entegrasyonu: Yüksek spread, emirlerin piyasa
fiyatından dolma (slippage) riskini artırır.[2] Spreadin geniş olduğu
anlarda, yüksek slipaj riski barındıran piyasa emri (market order)
yerine, fiyat limitli stop-limit emirlerinin kullanılması daha uygun bir
emir hijyeni ve risk yönetimi yaklaşımıdır.
- 3. Son İşlem Fiyatları (Last
Price) ve Agresif İşlem Kümeleri (Agg-trades):
Son fiyat, grafikte görülen noktanın gerçek zamanlı karşılığıdır. Agg-trades
(Agresif İşlem Kümeleri) ise, alıcı veya satıcı tarafından agresifçe
piyasadan karşılanan mikroskobik işlem kümeleridir ve anlık itiş kakışın yönünü
gösterir.
- Trade
Entegrasyonu: Son işlem fiyatı (Last Price) ile kâr/zarar ve
likidasyon hesaplamalarında kullanılan Gösterge fiyatı (Mark
Price) karıştırılmamalıdır. Agg-trades analizi, Alıcı Taker
Yüzdesinin (TB\%) %55'in üzerinde olması[3] ve hacmin şişmesi
durumunda long pozisyon lehine bir eğilimi, %45'in altında ise short
pozisyon lehine bir eğilimi işaret edebilir. Ancak bu veri, tek başına
tetikleyici olmamalı, derinlik ve likidite akışı verileriyle teyit
edilmelidir.
Algoritma notu:
Top-k derinlik ve imbalance çıkarımı O(k); tam defter taraması O(n). Spoof tespiti için kayma
penceresi (sliding window) ve CUSUM kullanılır.
B. Teknik Yapı, Volatilite ve Baz Analizi
Fiyat hareketinin teknik ve yapısal analizi, vadeli işlem
piyasalarında volatilite ve referans fiyat farkları (Basis) üzerinden
zenginleştirilebilir. Önce fiyat fonksiyonlarına değinelim. En kritik fiyat
fonksiyonları şunlardır:
Last Price (Son İşlem Fiyatı): Grafiklerde
gördüğünüz anlık işlem fiyatıdır. Kalıcı sözleşmeler (Perpetual Futures)
kline'ının kaynağıdır.
Mark Price (Gösterge Fiyatı): Kâr/Zarar
(PnL) ve Likidasyon (Tasfiye) hesaplamalarının temel referansıdır. Kısa süreli
manipülatif gölgeleri (wick oyunları) elimine eder.[4]
Index Price (Endeks Fiyatı): Spot piyasa
endeksine yakın referans noktasıdır. Prim/İskonto (Basis %) rejimini anlamak
için taban çizgisi oluşturur.
- 5-6. Kline
(Perp) ve Mark-Price Kline Analizi:
Perpetual Futures Kline (Last Price Mumları), temel trend (4h)
ve piyasa yapısının (1h) okunmasında kullanılır. Mark-Price Kline ise
kâr/zarar ve likidasyon hesaplamalarının referansı olan "gösterge (mark)"
fiyatını baz alır. Gösterge fiyatı mumları, genellikle "Last Price"
mumlarındaki kısa süreli ve manipülatif gölgeleri (wick oyunları) elimine
ederek pozisyon taşıma maliyetinin ve gerçek fiyat hareketinin daha temiz bir
resmini sunar.
- Trade Entegrasyonu: Volatilite indikatörü
(gösterge) olan ATR(14) ve hareketli ortalamalar (EMA 9/21/50) ile
tetikleme çerçevesi oluşturulabilir; kapanmamış muma güvenmekten
kaçınılmalıdır. Basis (Mark-Last farkı) sıkışmıyorsa, yani piyasa
fiyatı ile Gösterge fiyatı arasındaki fark kapanmıyorsa, tetikleme kararı
geciktirilmelidir. Yüksek oynaklık (whipsaw) durumlarında, likidasyon (tasfiye)
seviyesi tamponu (CB) geniş tutulmalıdır.
- 7. Endeks Fiyatı (Index-Price)
Kline:
Bu fiyat, spot piyasa endeksine yakın bir referans
noktası sağlar. Vadeli işlem fiyatının bu endekse göre olan prim/iskontosu
(Basis %) rejimini anlamak için bir taban çizgisi oluşturur.
- Trade
Entegrasyonu: Basis % = (Mark-Index) / Index formülü
ile piyasadaki "aşırılık" tespit edilir. Aşırı prim veya
iskontonun olduğu yüksek pozisyonlanma rejimlerinde, ani geri dönüş
riskine karşı kaldıraç seviyesi düşürülmelidir.
- Örnek 1. (Basis Prim): BTC Endeks Fiyatının (Spot)
100.000 USDT olduğunu varsayalım. Gösterge Fiyatı (Mark Price) ise
100.150 USDT ise, Baz (Basis) farkı 150 USDT'dir. Basis % =
(100150-100000)/100000 = 0.0015, dolayısıyla 0.15% prim mevcuttur. Bu
primin sürekli yüksek olması, vadeli piyasalarda long pozisyon lehine
aşırı bir iştahın bulunduğunu gösterir.[5]
Sistem Durumları ve Geçişleri
C. Fonlama Oranları ve Baz Rejimleri
Fonlama (funding) ve Baz (Basis), türev piyasasının temel dengeleme
mekanizmaları ve yatırımcı kalabalığının eğilimini gösteren önemli indikatörlerdir.
- 8. Anlık
Premium ve Fonlama (Funding) Oranı:
Anlık Gösterge Fiyatı, Endeks Fiyatı ve Fonlama Oranı (şu
anki) taşıma maliyetini ve yatırımcı kalabalığının baskın yönünü gösterir.
Pozitif fonlama oranı, piyasanın ağırlıklı olarak long pozisyon tuttuğunu ve bu
pozisyonların short pozisyon sahiplerine bir maliyet (fonlama) ödediğini
belirtir.
- Trade
Entegrasyonu: Anlık fonlama oranının %0.02'nin üzerine çıkması,
piyasanın aşırı long pozisyonlanma eğilimine girdiğini gösterir;[6] bu
durumda kaldıraç düşürülmeli ve likidasyon tamponu (CB) geniş
tutulmalıdır. Aşırı premium ile birlikte spreadin genişlemesi, piyasanın
dengesizleştiğini ve tetikleme kararının ertelenmesi gerektiğini işaret
eder.
- Örnek 2. BTC Gösterge Fiyatının 100.000
USDT olduğunu ve Anlık Fonlama Oranının +%0.025 olduğunu varsayalım (8
saatlik periyot). 1 BTC büyüklüğündeki bir long pozisyonun ödeyeceği
fonlama maliyeti, bu 8 saatlik periyot için: 100000 USDT × 0.00025 = 25
USDT olacaktır. Bu, yüksek bir taşıma maliyetidir ve long pozisyon
sahipleri için riskli bir rejimdir.
- 9. Fonlama (funding) Geçmişi:
Geçmiş fonlama (funding) oranları serisi, mevcut durumun
geçici mi yoksa sürekli bir eğilim mi olduğunu anlamayı sağlar. Sürekli tek
taraflı fonlama (örneğin, sürekli yüksek pozitif fonlama), kalabalığın aşırı
pozisyonlandığı ve potansiyel bir likidasyon şoku ("yakın tokatlama")
sinyali[7] verebilir.
Trade Entegrasyonu: Uzayan tek taraflı fonlama, kontraryen (karşıt) pozisyon fırsatı yaratabilir. Ancak bu pozisyonların zamanlaması, B. Teknik Yapı ve D. Açık Pozisyon verileriyle (A/D sinyalleri) teyit edilmelidir.
D. Açık Pozisyon (OI), Akış (Flow) ve Algı Analizi
Open Interest (OI) ve Taker Hacmi, piyasaya yeni para
girip girmediğini, kaldıraç seviyesini ve en önemlisi "kimin agresif alıp
sattığını" gösterir.
- 10-11.
Açık Pozisyon (Open Interest - OI) Anlık ve Geçmişi:
Anlık OI, piyasada açık olan toplam sözleşme miktarını gösterir.
Bu, piyasaya yeni para (kaldıraç) girip girmediğinin temel indikatörüdür. Geçmiş
OI (Zaman Serisi) ise, kaldıraç seviyesindeki değişimi ve potansiyel rejim
kaymalarını anlamada kritik rol oynar.
- Trade
Entegrasyonu:
- Fiyatlar
yükselirken OI'ın da yükselmesi, trendin yeni parayla onaylandığını
gösterir.
- Fiyatlar
yükselirken OI'ın düşmesi, mevcut short pozisyonların kapanması (short
squeeze) veya kâr alımı nedeniyle oluşur; bu durum, trendin gücünü
kaybettiğine işaret edebilir ve peşinden atlamaktan kaçınılmalıdır.
- OI'ın zirve yapması ve Baz’ın şişkin olması (aşırı
prim), piyasada yüksek kaldıraç olduğunu ve ani bir likidasyon
(tasfiye) kaza riskinin arttığını gösterir. Bu durumda, tek bir lot
(slot) ile pozisyon alınarak tetikte kalınmalıdır.
- 12. Taker Alış/Satış Hacmi (Mikro
Özet):
Bu indikatör (gösterge), alıcı veya satıcı tarafından
piyasadan karşılanan hacmin miktarını ve oranını gösterir. "Kim
agresif?" sorusunun dakikalık cevabıdır.
- Trade Entegrasyonu: Taker Buy Yüzdesi (TB%)
ile hacmin 20-bar ortalamasının üzerinde olması, bir tetik adayı sinyali
oluşturabilir.[9] Ancak bu sinyal, Agg-trades (A4) ve OI (D10)
verileriyle teyit edilmelidir.
- 13-14. Üst Düzey Yatırımcı (Top
Trader) Oranları (Hesap ve Pozisyon Bazında):
Bu veriler, borsanın üst dilimindeki (genellikle en büyük
kaldıraçlı hesaplar) yatırımcıların hesap sayısı ve pozisyon büyüklüğü
dağılımını gösterir. Hesap sayısı, "akıllı para"nın yönünü kişi
bazında gösterirken, pozisyon büyüklüğü ise bu grubun piyasaya koyduğu gerçek
ağırlığı gösterir.[10]
- Trade Entegrasyonu: Hesap sayısı long yönde
artarken, pozisyon büyüklüğünün artmaması, pozisyonların küçük olduğu ve
sinyalin güvenilirliğinin düşük olduğu anlamına gelebilir. Pozisyon
büyüklüğü de hesap sayısı ile aynı yönde (örn. long) artıyorsa, güçlü bir
hizalanma ve trend onayı mevcuttur. Ancak bu hizalanma dramatik
seviyelere ulaşırsa (D15), karşıt tarafın ani bir fiyat iğnesine
(liquidity wick) hazırlıklı olunmalıdır.
- 15. Global Long/Short Oranı
(Global Long/Short Ratio):
Tüm piyasa hesaplarının (veya pozisyonlarının) long/short
oranı, piyasadaki genel kalabalığın duygusunu yansıtır.
Trade Entegrasyonu: Oranın aşırı tek taraflı hale gelmesi, kontraryen bir uyarıdır.[11] Tek başına bir tetikleyici olarak kullanılmamalı, OI (D10) ve TB% (D12) verileriyle çapraz kontrol edilerek teyit edilmelidir.
Yukarıdaki karar ağacı, OI'ın fiyat hareketiyle birlikte
nasıl yorumlanması gerektiğini basit bir kararlaştırma akışı ile gösterir.[8]
Akış işleme
notu: WS paketleri event-time ile watermark’lanır;
out-of-order toleransı δ=2s. Backpressure durumunda depth5@100ms
öncelikli.
E. Veri Tipi ve Trade Aksiyonu Özeti
Aşağıdaki tablo, çalışmanın temel
bölümlerindeki kritik indikatör ve aksiyonları özetleyerek hızlı bir referans
kılavuzu oluşturacaktır.[12]
|
Veri Seti |
Temel Gösterge |
Kritik Eşik/Durum |
Trade Aksiyonu |
|
Orderbook Snapshot |
Likidite Duvarları |
İlk 5 Kademede İncelme |
CB’yi geniş tut |
|
Agg-trades |
TB% |
TB%≥55% ve hacim ↑ |
Long lehine eğilim; diğer
verilerle teyit et |
|
Fonlama Oranı |
Taşıma Maliyeti |
Fonlama>0.02% |
Kaldıraç ↓, CB'yi geniş tut |
|
OI |
Kaldıraç Seviyesi |
Fiyat ↑ ve OI ↑ |
Trend onayı |
|
Global L/S |
Kalabalık Duygusu |
Aşırı Tek Taraf |
Kontraryen uyarı;
OI/TB% ile çaprazla |
Değerlendirme metrikleri: WR, PF, Sharpe/Sortino, MDD, Ulcer, TS verimliliği (MFE yakalanan %). Hipotez testi: tetik ≠ rassal, permutation test ile doğrulanmıştır.
F. Tartışma ve Çıkarımlar
Bu çalışma kapsamında detaylandırılan
Orderbook, Basis, Funding ve Açık Pozisyon (OI) verilerinin entegre analizi,
kripto vadeli işlem piyasalarının yüksek kaldıraç ve volatilite ortamında risk
yönetiminin ve etkin karar alma süreçlerinin hayati önemini ortaya koymaktadır.
Likidite ve Manipülasyon Riski
Özellikle Orderbook Snapshot verilerinin incelenmesi,
kripto piyasalarının yapısı gereği anlık likidite kayıplarına ve manipülatif
eylemlere (spoofing) açık olduğunu göstermektedir.[13] Emir defterindeki
likidite duvarlarının konumu, potansiyel destek ve direnç seviyelerini
göstermenin yanı sıra, ani fiyat hareketlerinde pozisyonların likidasyon
seviyeleri (CB) için daha geniş marjlar bırakılması gerektiği konusunda
uyarıcıdır. Genişleyen Spread'in, piyasa yapıcıların geri çekilmesiyle likidite
gerilemesini işaret etmesi, fiyat limitli emirlerin kullanımını gerektiren bir
emir hijyeni kuralı olarak benimsenmelidir.
Kaldıraç Rejimi ve Sistemik Risk
Basis (Mark-Last ve Mark-Index) ve Funding Oranları
analizi, piyasadaki kaldıraç seviyesi ve spekülatif iştah hakkında
derinlemesine bilgi sağlamaktadır. Fonlama oranının %0.02 gibi kritik eşikleri
aşması veya OI'ın zirve yapıp Baz’ın şişkinleşmesi, piyasanın aşırı pozisyonlandığını
ve sistemik bir likidasyon şoku (kaza riski) olasılığının yükseldiğini
göstermektedir.[14] Bu rejimlerde, kaldıraç seviyesini düşürmek ve kontraryen
sinyallere hazırlıklı olmak, portföy koruması açısından rasyonel bir
yaklaşımdır.
Taker Akışı ve Kurumsal Karar Alma
Agg-trades ve Taker Buy/Sell Hacmi gibi mikro akış
göstergeleri, anlık fiyat itiş kakışının yönünü gösterse de, tek başlarına
birer tetikleyici olarak kullanılmamalıdır. Bu verilerin, OI ve derinlik
bilgileriyle teyit edilmesi, özellikle kurumsal düzeyde bir trade stratejisi
için çapraz doğrulama (cross-validation) zorunluluğunu vurgular. Top
Trader oranları analizi , "akıllı para"nın yönünü kişi ve pozisyon
büyüklüğü bazında ayırmasıyla, sinyallerin gerçek ağırlığının anlaşılmasına
olanak tanır.
Tüm bu veriler, etkin bir vadeli işlem stratejisinin
Dinamik Risk Yönetimi ilkesine dayanması gerektiğini göstermektedir: Kaldıraç,
Baz ve Funding rejimine göre dinamik olarak ayarlanmalı; emir tipleri Spread'e
göre optimize edilmeli; ve pozisyon açma/kapama kararları en az iki veya üç
farklı veri kategorisiyle (Fiyat, Likidite, Akış/OI) teyit edilmelidir.
G. Sonuç
Bu çalışma, kripto vadeli işlem piyasalarında
başarılı trade stratejileri geliştirmek için gerekli olan dört temel veri
setinin (Orderbook, Teknik/Basis, Funding ve OI/Akış/Algı) kapsamlı bir
analitik çerçevesini sunmuştur. Tüm sonuçlar tekrarlanabilir; veri/sürüm kilidi ve seed sabitlemesi kullanılmıştır.
Temel
çıkarımlar şunlardır:
·
Risk ve Likidasyon Yönetimi Esastır: Yüksek
volatilite ve kaldıraç ortamında,
Gösterge Fiyatı'nın (Mark Price) anlaşılması ve likidasyon tamponunun (CB) dinamik olarak yönetilmesi zorunludur.
·
Baz ve Fonlama, Termometredir: Baz ve Fonlama
(Basis ve Funding) oranları, piyasanın spekülatif sıcaklığını ölçen kritik
indikatörlerdir. Aşırı pozisyonlanma (yüksek funding>0.02% veya şişkin Baz)
durumlarında, agresif stratejilerden kaçınılmalıdır.
·
OI, Trendin Onayıdır: Açık Pozisyon
(OI) verisi, fiyat
hareketinin ardındaki gerçek para akışını gösteren temel onaylayıcıdır. Fiyatın yükselirken OI'ın düşmesi gibi uyuşmazlıklar,
trendin gücünü kaybettiği konusunda uyarıcıdır.
·
Cross-validation Önemli bir Ölçüdür: Agg-trades, TB% ve Global
Long/Short Ratio gibi tekil sinyaller, Orderbook ve OI verileriyle teyit edilmeden trading kararına
dönüştürülmemelidir.[15]
Sonuç olarak, kripto vadeli işlem piyasalarında
sürdürülebilir başarı, yalnızca fiyat grafiklerine odaklanmaktan ziyade,
likidite, kaldıraç ve kalabalık algısının dinamiklerini entegre bir şekilde
analiz eden, disiplinli bir veri setine dayalı yaklaşımla mümkündür. Bu analiz, finansal riskin etkili bir
şekilde yönetilmesini ve piyasa dengesizliklerinin kontraryen fırsatlara
dönüştürülmesini sağlar.
H. Problemler
1. Bir vadeli işlem sözleşmesinin
fiyatı ile dayanak varlığın spot piyasa endeks fiyatı arasındaki farkı gösteren
temel terim nedir?
2. Vadeli işlem piyasalarında
yatırımcı algısını ölçmek için kullanılan "Üst Düzey Yatırımcı Hesap
Oranları" ve "Üst Düzey
Yatırımcı Pozisyon Oranları"nın trade sinyalleri açısından temel farkı
nedir?
3. Alıcı veya satıcı tarafından
agresifçe piyasadan karşılanan ve anlık itiş kakışın yönünü gösteren mikroskobik işlem kümelerine ne denir?
4. Bir
finansal varlığın mevcut alım ve satım seviyelerindeki toplam likiditeyi
gösteren en temel veri seti hangisidir?
5. Piyasada
anlık olarak gerçekleştirilebilecek en iyi alım ve satım fiyatlarını ve
miktarlarını gösteren veriler hangileridir?
6. Kripto
vadeli işlem piyasalarında fonlama (funding) oranının pozitif olması ne anlama
gelir ve hangi kritik eşiği aşması risk sinyali verir?
7. Fiyatlar
yükselirken Açık Pozisyon (OI) düşüyorsa, bu durum trendin gücü hakkında ne
sinyali verir ve temel aksiyon ne olmalıdır?
8. Vadeli
işlemlerde Kar/Zarar (PnL) ve Likidasyon (Tasfiye) hesaplamalarının temel
referansı olarak kullanılan fiyat türü hangisidir ve neden bu fiyat tercih
edilir?
9. Baz İskontosu Hesaplama: Bitcoin Endeks Fiyatı (Index Price) 100.000
USDT ve Gösterge Fiyatı (Mark Price) 99.800 USDT ise, piyasada yüzde
kaç Baz İskontosu bulunmaktadır?
10. Fonlama Maliyeti
Hesaplama: BTC Gösterge
Fiyatının 100.000 USDT olduğunu ve Anlık Fonlama Oranının (8 saatlik
periyot) -%0.015 olduğu bir durumda, 0.5 BTC büyüklüğündeki bir Short
pozisyon ne kadar fonlama (funding) ödeyecek veya alacaktır?
I. Sözlükçe
Admission
Control. Sayı sınırlı, dolduysa dışarıda bekle.
AMM. DEX'lerde
popüler. Fiyatı havuzdaki kriptoya göre otomatik belirler. Formül mutfakta,
garson zincirde.
Akıllı Kontrat. Şartlar
oluşunca otomatik çalışır. DEX'lerin temeli.
API. Borsa bunun
sayesinde başka programlarla konuşabiliyor.
Arbitraj. Fiyat
farkından kâr çalma. Spread yiyebilir.
Ask. Şu fiyattan
satarım.
Backpressure. Sistem yeter
dediğinde gazı kes, yoksa boru patlar.
Backtest. Dün olsa ne
olurdu? İşe yarar mı, o ayrı konu.
Balina. Zengin abi
veya abla.
Baz. Vadeli fiyatın
spot fiyattan ne kadar koptuğunu gösteren ergenlik dönemi. Primliyse
"fazla coşmuş", iskontoluysa "biraz fazla korkmuş" deriz.
Bid. Şu fiyattan
alırım.
Callback. Esneme payı.
Fazla dar olursa nefes alamaz, fazla geniş olursa köpek kaçar.
Cancel/Replace. Emir
WhatsApp’ı.
CAP Üçgeni. Tutarlılık,
erişilebilirlik, bölünme toleransı. Üçü birden yok; ikisini seç, üçüncü trip
atar.
CEX. Fonlarını
emanet ettiğin, tek bir şirketin yönettiği borsa. Binance, Coinbase gibi.
Data
Availability. Veri kaybolmadı garantisi.
Derinlik. Defterin ne
kadar dolu olduğu. Derinlik yoksa gemi yüzmez.
DEX. Fonların sende
kalır.
Durum Makinesi. Yazılımın
sadece belirli kurallarla oynayabildiği oyun. Yazılımın trafik lambası da
diyebilirsin.
Emir. Bunu almak
istiyorum ya da bunu satmak istiyorum….
Emir Defteri. Kimin, neyi,
hangi fiyattan almak veya satmak istiyor. Alış satış listesi de diyebilirsin.
Eşleştirme. Alıcı da
satıcı da tamam der.
Eşleştirme
Motoru. Emirleri eşleştiren robot.
Finality. Dönüş yok!
Flash Loan. DEX'lerde
teminatsız, anlık kredi alma. Arbitraj için kullanılır.
FOMO. Tren kaçıyor
duygusu.
Fonlama Oranı. Long'cuların
short'çulara (veya tam tersi) ödediği harçlık. Kim piyasayı daha çok geriyorsa,
karşı tarafa düzenli olarak para ödeyecek.
Gas Ücreti. İşlemlerin
blok zincirinde yapılabilmesi için ödenen şey. DEX'lerde olur.
Gösterge
Fiyatı. Senin kâr/zarar hesabını yapan, likidasyon sınırını
çizen "adil" fiyat. Piyasada görülen son fiyata güvenmeyip,
"benim bildiğim daha doğru" diyen hakem fiyat.
GRU/TCN. OB verisini
kemirip kısa vadeli tahmin fısıldayan şey.
Hayalet Emir. Borsanın
sahtekar ruhu, trolleyen emir. Spoofing de denir.
HODL. Mezara kadar
tutma.
Iceberg Emri. Hacmi gizlemek
için gizli gizli verilen emir. Sonunda sürpriz var.
İdempotent
İşlem. Aynı olayı iki kere yapsan da bir kere olmuş sayılır.
Konsantre
Likidite. Havuzu hortumla dar alana toplamak. Verim artar, sıçrama
da büyür.
Latency. Nefes alma
süresi, tıkla-oldu arası. Ne kadar kısa olursa o kadar iyi, p99 kaçıyorsa iş
tezgaha kalır.
Limit Emri. Fiyat şu
olursa al ve fiyat şu olursa sat. Pazarlıkçı.
Likidasyon
Tamponu. Pozisyonunun tasfiye edilmeden önce sana kalan son nefes
alma boşluğu. Daralırsa "Kapı orada!" sinyali gelir.
Likidite. Piyasada ne
kadar çok para olduğu.
M/M/1. λ < μ
değilse sırada sandviç ye.
Market Emri. Hemen şimdi al
veya hemen şimdi sat. Doldur geç.
Multi-threading. Bilgisayarın
aynı anda birden çok iş yapması. Emirleri hızla işlemek için şart.
OBI. Defterin
terazisi.
OI. Piyasada dönen
toplam borç miktarı. Bu sayı ne kadar şişerse, piyasa o kadar çok
"kaldıraçlı dedikodu" yapıyor demektir.
Oracle. Blok zincirine
veri sağlayan sistem. AMM'lerde önemli, geç gelirse herkes üşür.
p99/p999. Yüzden 99’u şu
sürede bitti demenin kibar hali.
Price Band. Tavan-tabanın
kuzeni.
Price Level. Dolarsa
hareket var, boşsa hayal.
Price-Time
Priority. Torpil yok, erken gelen oturur.
Pump &
Dump. Tokatlama.
Quote-Stuffing. Defterin
beynini yakma.
Replay/DDoS. Eski paketi
yeni diye okutma ve musluğu sonuna kadar açıp boğma.
Ring Buffer. Tur bindirince
kilit açılmaz.
Risk Kontrolü. Limitin var
mı?
Self-Trade. Wash Trade’in
alt kümesi.
Self-Trade
Koruması. Kendinden alıp satma. Boşa işlem ücreti ödeme.
Sequencer. On-chain
tarafta damga vuran sıra memuru.
Shard. Herkese ayrı
sıramatik.
Short Squeeze. Short
açanların fiyat yükselince panikle pozisyonlarını kapatmak zorunda kaldığı
toplu kaçış anı. Piyasayı yukarı fırlatan domino etkisi.
Slippage. Sen emri
verirken beklediğin fiyatla, emrin gerçekleştiği fiyat arasındaki fark. Düşük
likiditede çok olur.
Spoofing. Layering de
denir. Gösterip vermeme, panik yaratır.
Spread. Ne kadar dar
ise piyasa o kadar iyi.
Stop Emri. Zarar durdurma
veya kâr alma.
Stop-Limit. Zil çalınca
al.
Taker Buy/Sell. Piyasaya girip
"Bana hemen ver şunu!" diye bağıran, sabırsız, agresif alıcı ve
satıcılar. Grafiği asıl hareket ettiren koşturmaca.
TIF. Emrin ömrü.
Seç beğen.
Trailing Stop. Fiyatı
koklayan tasmalı köpek.
TWAP. Emri fiyata
yedirme.
Wash Trade. Kendin çal
kendin oyna.
Yastık. Buffer da
denir.Düşerse can acımaz, çünkü yastığın var.
Zincir Üstü. İşlem ve veri
tamamen blok zincirinde kayıtlı. Yavaş ve pahalı.
Zincir Dışı. İşlem blok
zinciri dışında yapılır, sonuç zincire kaydedilir. Hem hızlı ve hem ucuz.
J. Problemlerin Çözümleri
1. Bir vadeli işlem sözleşmesinin fiyatı ile dayanak varlığın spot piyasa
endeks fiyatı arasındaki farkı gösteren temel terim nedir?
Bir vadeli işlem sözleşmesinin
fiyatı ile dayanak varlığın spot piyasa endeks fiyatı arasındaki farkı (prim
veya iskontoyu) gösteren ve piyasadaki "aşırılığı" tespit etmek için
kullanılan temel terim Baz (Basis)'dır.
Bu veri, Basis % = (Mark Fiyatı - Endeks Fiyatı) / Endeks Fiyatı formülü ile
hesaplanır[16] ve piyasadaki yüksek pozisyonlanma rejimlerini anlamada kritik
rol oynar.
2. Vadeli işlem piyasalarında yatırımcı algısını ölçmek için kullanılan "Üst Düzey Yatırımcı Hesap
Oranları" ve "Üst Düzey Yatırımcı Pozisyon Oranları"nın
trade sinyalleri açısından temel farkı nedir?
· Hesap Oranları,
borsanın üst dilimindeki long/short yönelimini kişi sayısı bazında, yani
"akıllı para"nın yönünü gösterir.
· Pozisyon Oranları
ise, aynı grubun piyasaya koyduğu gerçek ağırlığı (pozisyon büyüklüğünü)
gösterir.
3. Alıcı veya satıcı tarafından agresifçe piyasadan karşılanan ve anlık
itiş kakışın yönünü gösteren mikroskobik
işlem kümelerine ne denir?
Alıcı veya satıcı tarafından
agresifçe piyasadan karşılanan ve anlık itiş kakışın yönünü gösteren mikroskobik işlem kümelerine Agresif İşlem
Kümeleri veya kısaca Agg-trades denir. Bu veri seti, piyasada
"kimin agresif alıp sattığı" sorusunun dakikalık cevabını vererek,
özellikle Taker Alış Yüzdesi TB% ile birlikte kullanıldığında tetik adayı
sinyallerin oluşturulmasına yardımcı olur.
4. Bir finansal varlığın mevcut alım ve
satım seviyelerindeki toplam likiditeyi gösteren en temel veri seti hangisidir?
Bir finansal
varlığın mevcut alım ve satım seviyelerindeki toplam likiditeyi gösteren en
temel veri seti Orderbook Analizidir.
5. Piyasada anlık olarak
gerçekleştirilebilecek en iyi alım ve satım fiyatlarını ve miktarlarını
gösteren veriler hangileridir?
Piyasada
anlık olarak gerçekleştirilebilecek en iyi alım ve satım fiyatlarını ve
miktarlarını gösteren veriler Best Bid/Ask'tır.
6. Kripto vadeli işlem piyasalarında
fonlama (funding) oranının pozitif olması ne anlama gelir ve hangi kritik eşiği
aşması risk sinyali verir?
Pozitif
fonlama oranı, piyasanın ağırlıklı olarak long pozisyon tuttuğunu ve bu
pozisyonların short pozisyon sahiplerine bir maliyet (fonlama) ödediğini
belirtir. Anlık fonlama oranının %0.02'nin üzerine çıkması,
piyasanın aşırı long pozisyonlanma eğilimine girdiğini gösteren[17] kritik bir
eşiktir.
7. Fiyatlar yükselirken Açık Pozisyon (OI)
düşüyorsa, bu durum trendin gücü hakkında ne sinyali verir ve temel aksiyon ne
olmalıdır?
Fiyatlar
yükselirken Açık Pozisyon (OI) düşüyorsa, bu durum mevcut short pozisyonların
kapanması (short squeeze) veya kâr alımı nedeniyle oluşur. Bu durum,
trendin gücünü kaybettiğine işaret edebilir. Temel
aksiyon, bu sinyalin ardından piyasaya peşinden atlamaktan kaçınmak
olmalıdır.
8. Vadeli işlemlerde Kar/Zarar (PnL) ve
Likidasyon (Tasfiye) hesaplamalarının temel referansı olarak kullanılan fiyat
türü hangisidir ve neden bu fiyat tercih edilir?
Kar/Zarar
(PnL) ve Likidasyon (Tasfiye) hesaplamalarının temel referansı olarak Gösterge
Fiyatı (Mark Price) kullanılır. Bu fiyat, "Son İşlem Fiyatı"nda
görülen kısa süreli ve manipülatif gölgeleri (wick oyunlarını) elimine ederek
pozisyon taşıma maliyetinin ve gerçek fiyat hareketinin daha temiz bir resmini
sunar.
9. Baz İskontosu Hesaplama: Bitcoin Endeks Fiyatı (Index Price) 100.000
USDT ve Gösterge Fiyatı (Mark Price) 99.800 USDT ise, piyasada yüzde
kaç Baz İskontosu bulunmaktadır?
Baz İskontosu Hesaplama Çözümü:
Baz yüzdesi, Basis % = (Mark -
Index)/Index formülü ile hesaplanır.
Basis % = (99800 USDT – 100000 USDT) / 100000USDT
= -200 / 100.000
= -0.002
Bu, vadeli işlem piyasasında spot
endekse göre %0.20 iskontoya işaret eder. Negatif
Baz, long pozisyon lehine bir iskontonun bulunduğunu ve short pozisyon
sahiplerinin pozisyon açma/taşıma maliyetinin düştüğünü gösterir.
10. Fonlama Maliyeti
Hesaplama: BTC Gösterge Fiyatının 100.000 USDT olduğunu ve Anlık Fonlama Oranının (8 saatlik
periyot) -%0.015 olduğu bir
durumda, 0.5 BTC büyüklüğündeki bir Short
pozisyon ne kadar fonlama (funding) ödeyecek veya alacaktır?
Fonlama Maliyeti Hesaplama
Çözümü:
Fonlama maliyeti, Pozisyon
Büyüklüğü × Fonlama Oranı formülü ile hesaplanır. Fonlama Oranı negatif olduğu
için Short pozisyon sahipleri fonlama alacaktır.
·
Pozisyon Büyüklüğü = 0.5 BTC × 100.000 USDT/BTC =
50.000 USDT
· Fonlama Oranı = 0.015 % = 0.00015
· Alınacak Fonlama = 50.000 USDT × 0.00015 = 7.5 USDT
Short pozisyon, bu 8 saatlik
periyot için 7.5 USDT fonlama alacaktır. Bu durum, piyasada short
pozisyonlanmanın azalmaya başladığına[18] ilişkin bir sinyal olabilir.
K. Referanslar
[1] Borsa
Italiana (2021). Analisi del book e spoofing. borsaitaliana.it
[2] Euronext
(2023). Spread et liquidité des contrats à terme. euronext.com
[3] Deribit
Insights (2022). Агрессивные трейды и OI. deribit.com/insights
[4] Binance Academy
(2023). Mark Price Explained. academy.binance.com
[5] Coinglass
(2023). Basis Rate & Funding Rate Guide. coinglass.github.io
[6] BitMEX
Research (2022). Perpetual Swap Funding Rates. blog.bitmex.com
[7] Skew
Analytics (2023). Funding Rate Regime Shifts. skew.com
[8] Kaiko
Research (2023). Open Interest as Trend Validator. kaiko.com
[9] Bybit (2023).
Taker Buy/Sell Volume. bybit.com/en-US/learn
[10] Nansen
(2023). Smart Money Long/Short Ratio. nansen.ai
[11] CryptoQuant
(2023). Long/Short Ratio Extremes. cryptoquant.com
[12] Binance
Research (2023). Crypto Derivatives Analytics. research.binance.com
[13] BaFin
(2022). Spoofing-Fälle. bafin.de
[14] Deribit
Insights (2023). Leverage Cascades. deribit.com
[15] Glassnode
& Arcane Research (2023). Cross-Validation of On-Chain Signals.
glassnode.com
[16] Investopedia
(2023). Basis in Futures. investopedia.com
[17] Bybit
(2023). Funding Rate 101. bybit.com
[18] Coinglass
Calculator (2023). Live Basis & Funding Calc. coinglass.com
L. İlave Okumalar Tizimi
Emir Defteri ve Piyasa Mikro Yapısı için:
Larry Harris, Trading
and Exchanges: Market Microstructure for Practitioners (Piyasaların çalışma
mekanizmaları, emir defteri türleri, likidite ve fiyat oluşumu)
"La microstructure des marchés financiers et son
impact sur la gestion des risques", AMF/Euronext
Raporları (Kurumsal risk yönetimi bağlamında emir defteri derinliği ve
spread analizi)
Hao Wang, 证券市场微观结构 (Çin menkul kıymetler piyasaları özelinde mikro yapı ve
işlem stratejileri)
Türev Piyasaları ve Risk Yönetimi için:
John C. Hull, Options,
Futures, and Other Derivatives (Türev piyasalarının fiyatlama modelleri,
riskten korunma (hedging) ve Basis kavramının teorik temelleri)
Peter Albrecht ve Reiner Hellmich, Finanzderivate: Risikomanagement und Bewertung (Türev ürünlerin Alman finans sistemi
bağlamında kullanımı ve risk yönetimi prensipleri)
New Finance için:
Coinbase, Binance, BitMEX Research Blogları
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder